მთავარი

Interview with Gotscha Lagidse / Europian Blades Mag. by Bas Martens

 

Young Gotscha was fascinated early on in his life with his current field of expertise. At the age of fourteen he began to forge chain mail. The wire he needed, he pulled out of the tires of old trucks which would otherwise be burned by the construction workers during the winter to keep them warm. In 1986, Gotscha began a study in Georgian armour. He made himself a complete suit of armour, wrote an article about it, and worked for two years in an open-air museum following his formal education as an electrical engineer.
When the Soviet Union disintegrated Georgia became independent. It was a difficult time and in the early ninety’s Gotscha left for the Netherlands. His choice to move there was for a simple reason: at the end of World War II, his family members fought in the uprising of the Georgians against the Germans on the island of Texel. In April 1945, the Georgian Wehrmacht soldiers, who were stationed on the island, revolted against the Germans. Out of the eight hundred Georgians at least 565 were killed, in addition to the 120 civilians and the more than eight-hundred Germans. To this day, some Georgians travel to Texel to commemorate the victims annually. In that sense, the Netherlands was known to Gotscha but to get to work there proved difficult.
The first step on his road to fame came with the display of Gotscha's Georgian suit of armour in the ‘Juttersmuseum’ on Texel, during an exhibition on the Georgian revolt. The armour was seen by people from the Dutch Army Museum. Gotscha was invited to an open doors day at the museum to give a demonstration in the crafting of a coat of mail; wherein each ring was flattened and forged separately, per the proper historical fashion. His talent for perfection attracted the attention of the chief curator Jan Piet Puype, who had been looking for someone to craft a historically accurate suit of armour for the museum for years.
 
Maurits


Eventually, Gotscha was asked by the Army Museum to make a replica of the armour of Prince Maurits of Nassau. The original – from around 1590 – had been presented by Maurits himself in 1595 as a gift to Archduke Ferdinand of Tyrol, who was an avid collector of royal arms and armour. Today, it is exhibited in the Hofjagd- und Rüstkammer of the Kunsthistorisches Museum in Vienna. The Dutch Army Museum received the harness on loan and was granted the exceptional opportunity to dismantle it for study and the taking of measurements. The museum was still cautious however in proceeding. Gotscha’s contract at the time was then divided into four parts: helmet, chest and back plate, arm plates and leg armour. Officially, each section had to be approved before the next part of the contract was granted.
Gotscha made the replica in 1997 and it was a masterpiece made up of: 177 separate sheet metal parts, both cold- and hot- forged; polished; flame-blued and partly lined with leather; and about 800 plated and non-plated fixings. It consisted of more than 1900 hours of work, excluding the research. It was a sculpture of metal and firmly established Gotscha's reputation in the Dutch museum world.
Quickly afterwards Gotscha received several major orders. The well-known collector Henk Visser ordered a helmet and a pair of gloves to be crafted, modelled after the armour of Maurits in addition to a miniature of the complete suit of armour. Gotscha made a pikeman’s cuirass for the Army Museum in 2002/2003, and a children's suit of armour modelled after that of Prince Maurits for the Army Museum in 2004.
The recommendations from the Netherlands Institute for Cultural Heritage and these museums ensured he received Dutch citizenship, "based on his specific expertise, the historic metalwork”.
In the meantime, Gotscha focused on the restoration of antiques, edged weapons and armour. Restoration work brings Gotscha his livelihood. But in addition, he works incessantly on his passion: edged weapons, and especially historical swords. He makes only one or two swords per year but they are all special and precious specimens.

 

Collaboration


With these bladed weapons, Gotscha likes to work with blacksmiths and engravers, mostly from Georgia, who provide an equally high quality of work as he himself does. Gotscha always does the design, metalwork, assembly and finishing but, for example, he does not forge damask. Gotscha's ‘employees’ are always recognizable. In addition to his own maker's mark (the letters G and L in Georgian characters within an oval) you can also find the marks of the damask maker or engraver - a sympathetic gesture which is rarely seen among other blade makers.
Gotscha’s blades are made in a traditional style but they are not replicas. They are inspired by historical example from South Asia and the Middle East. As always there is an exception. In 2009 Gotscha made a replica of the Shamshir (a classic Persian sword) modelled after that of the Georgian king Erekle II Bagrationi (1720-1798) whose original is in the Georgian National Museum in Tbilisi. A tribute to the history of his homeland. For despite his Dutch nationality, Georgia continues to be his great source of inspiration.
Gotscha is still full of plans and ideas. Notably, on his ‘wish list’ is a historically accurate reconstruction of the suit of armour William of Orange owned. Meanwhile, he can still marvel at the turn his life has taken. "I'm not really religious," he says, "but I think it is the work of God that I am here in the Netherlands. I came here without family, without friends, without work. How could I have been so lucky?"

Far more than we can show here can be found at Gotscha's website www.gotscha.nl

 

 

ვინ არის ქართველი "რკინის კაცი" ჰოლანდიაში? გოჩა ლაღიძის მეხუთე გრან-პრი მხატვარ-მეიარაღეთა საერთაშორისო გამოფენაზე

ეკა სალაღაია, “კვირის პალიტრა“ 16-05-2015

ნიდერლანდებში ყოველწლიურად მხატვარ-მეიარაღეთა საერთაშორისო გამოფენა ტარდება, რომელზეც ხუთი წელია, გრან-პრი ნიდერლანდებში მცხოვრებ ქარ­თველ­ გოჩა ლაღიძეს ენიჭება. "ქართველი მესაჭურვ­ლე", "რკინის კაცი", "ცივი იარაღის ქა­რთ­ველი­ ოსტატი",­ - ასე მოიხსენიებს­ დღეს გოჩა ლაღიძეს ევროპული­ პრესა.

გოჩა ლაღიძე: - წელს გურ­ული ხანჯ­ალი­ "გურიელი" მქონდა წარდგენილი. "ეს პრიზი უკვე რამ­დენიმე წელია, ერთ ქართველს ხვ­დება. გვინდა, სხვასაც მივცეთ გამარჯ­ვ­ების შანსი, მაგრამ ეს კაცი არ აძლევსო" - ასე, ხუმრობანარევი­ სიტყვებით გადმომცეს გრან-პრი.

- დიდი ხანია ნიდერლანდებში­ ცხოვრობთ?
- 1994 წელს საქართველოდან წამოვედი ოჯახითურთ. ჰოლანდიის სამეფო საარმიო მუზეუმმა ძალიან საპასუხისმგებლო დაკვეთა­ მომცა...
ნიდერლანდებში, XVII საუკუნეში, პრინცმა მაურიც ორ­ა­ნელმა რეგულ­არული ჯარი ჩამოაყალ­იბა. მან თავისი აბჯარი უსახ­ს­ოვრა ავსტრიის ერცჰერც­ოგს, ფერდინანდ ვან ტიროლს, რომელიც აგროვებდა ცნობილი პირების სამხედრო იარაღს (ის კოლექ­ცია ვენის ხელოვ­ნების ისტორიის მუზეუმშია გამო­ფენილი).­ მთხოვეს, იმ აბჯრის­ ასლი შემექმნა, რომელიც ავსტრიაში­ ინახება. შედგა კონტრაქტი თავ­დაცვის სამინისტ­რო­სთან. ერთი წელი ვმუშაობდი.­ შემდეგ მრავალი შეკვეთა­ მქონდა. ასე დავრჩი ამ ქვეყანაში.

- ალბათ, ბევრი საინტერესო ნივთი მოხვედრილა თქვენს ხელში.
- პირველად ერთი ძვირად ღირებული ხმალი მომიტანეს. დავინახე და მაშ­ი­ნვე მივხვდი, ქართ­ული იყო, თუმცა,­ არაბულად ეწერა - "უდიდებულესი იმპერატორის მეიარაღე გეურგ".
თბილ­ისელ გიორგი ელიზარაშვილს, როგორც მე­ია­რაღეს, საქართველოს ისტორიაში ალბ­ათ იგივე ადგილი უჭირავს, რაც ლეონარ­დო­ და ვინჩის იტალიურ ხელოვნებაში. დღეს ელიზარაშვილის ნამუშევრები სხვადასხვა მუზეუმშია დაცული. ამის შემდეგ მისი შექმნილი კიდევ 2 ხმალი მოხვდა ჩემთან. დადიანების ხმალიც მომიტანეს, გურიელ­ებისაც, ცნობილი გენერლებისაც...
სარესტავრაცი­ოდ ევროპული იარ­აღი მოაქვთ, მათ შორის კავკასიურიც ხვდება... ეს ნივთები თავის დროზე საქ­ართველოდან გაიტანეს.

- როდის დაინტერესდით ამ ხელობით?
- კომაროვის სკოლაში ვსწავლობდი. მერვე კლასში ისტორიას გვასწავლიდა ჯუანშერ ჯურხაძე. რაინდი იყო, მეფური გარეგნობ­ისა. ზვიად სპასალარის როლს თამ­აშობდა "დიდოსტატის მარჯ­ვენაში". ისეთი ღონიერი იყო, ხუ­თ­კაპიკიანს ღუნავდა სამი თითით­. იმ პერიოდში დანებს ვაკეთებდი და ერთხელ სკოლაში მივიტანე... მეორე დღეს თავისი­ ხელით გაკეთებული პატარა ხმალი - ჯავარდენი მაჩუქა. როცა მის ოჯახში მოვხვდი, ვნახე ჯაჭვის პერანგები, ხმლები,­ ფარები... ამ სანახაობამ იმდენად დიდი შთაბ­ეჭდილება მოახდინა, რომ გავაკეთე ხევსურული ჩაჩქანი და ჯაჭვის პერანგი. შემდეგ მოვიარე ჯარი. ამ საქმეს­ 1986 წლიდან დავუბრუნდი...

საათობით ვიდექი ეროვ­ნ­ულ მუზე­უმში ექსპონატებთან და ვიხატავდი­. ასე აღვ­ადგინე ხევსურული აბჯარი.
ზურაბ წერეთელმა ხევსურული აბჯრის კომპლექტი დამიკ­ვეთა და შემდეგ ეს ქმნილება გამადიდებინა ორჯერ. ერთი წელი ვმუშ­აობდი, მაგ­რამ ღირდა წვალებად, რადგან სოლიდური გასამრჯელო­ გადამიხადეს. ამ თანხით ვიყიდე­ ახალი 07 მარკის ავტომანქანა. მაშIინ­ 21 წლის ვიყავი. ეს იყო 1988 წელს. ერთ-ერთ ინტერვიუში­ ვთქვი - ჩემი ოცნებაა ევროპული აბჯრის გაკეთება-მეთქი. მაშინ რას ვიფიქ­რებდი, თუ ჰოლანდიაში მოვხვდ­ებოდი და ოცნება ამიხდებოდა... ახლა ისე გიყვებით, თით­ქოს სირთულეები არ ყოფილა. სინამდვილეში კი... სინიორ რობინზონი ხომ გაქვთ ნანახი? თვალახვეულმა მოძრავ ლოდებს შორის რომ უნდა გაიაროს, ფაქტობრივად, მეც ასევე გავიარე ეს გზა...
3 შვილი მყავს... იცით, როგ­ორი განცდა მაქვს? - როცა იმ ქვეყნად წასვლის დრო დამიდგება, ჩემი შვილების დარდი ნაკლებ­ად წამყვება, ვიდრე ამ ნამუშევრებისა, რადგან მათ მოვლა-პატრონობა და სპეციალური მოპყ­რობა სჭირდება...

"ბევრს ქისტს მააჭრა მარჯვენა, /სცადა ფრანგული ფხიანი. /ცუდას რად უნდა მტერობა, /კარგია მუდამ მტრიანი!"
ხმლის ერთი კატეგორია ჩვენში "ფრანგულად" მოიხსენიება, მაგრამ საფრანგეთში ზოგადად ევროპა იგულისხმება. იტყვით, რად უნდა დასჭირვებოდათ საქარხნო წარმოების ხმალი იმ კუთხეში, სადაც აპარეკა "ბაწარა­ულსა" სჭედდაო? - რად და იმად, რომ "ბაწარაულები" და "გველისპირულები" ოცდაათ ძროხად ფასობდა. "ფრანგული" მათ ბევრად ჩამოუვარდებოდა ხარისხით, მაგრამ საიმედო იყო და ხუთ ძროხად შეიძენდი.

 

გოჩა ლაღიძის რა ნამუშევარი ინახება უცხოელი მულტიმილიონერის ოჯახში და რომელ შეკვეთაში გადაუხადა მას დიდი ფული ზურაბ წერეთელმა

2015-05-04 ნათია უტიაშვილი, ჯურნალი „თბილისელები“.

 „სულ მიყვარდა ისტორიული იარაღი, მაინტერესებდა საქართველოს, მსოფლიოს ისტორია. საბრძოლო იარაღი ჩემთვის ისტორიის ნაწილია, ძვირფასი სამკაული, რომელსაც განსაკუთრებული მოპყრობა სჭირდება. როგორც კი დავინახავ ნივთს, უკვე ვიცი, რა და როგორ უნდა გავაკეთო – ეს მთელი პროცესია. მთავარია, თავიდან როგორ დაინახავ, მერე უკვე ის გამოდის, რაც ჩაფიქრებული მაქვს ან იმაზე უკეთესი“, – ეს სიტყვები ქართველ მესაჭურვლეს, გოჩა ლაღიძეს ეკუთვნის, რომელიც ორი ათეული წელია, ჰოლანდიაში ცხოვრობს. მისმა ჯადოსნურმა ხელებმა არაერთ ისტორიულ სიძველეს გაუკეთა რესტავრაცია და ქართულ იარაღსა თუ აბჯარს უცხო ქვეყანაშიც გაუთქვა სახელი.

გოჩა ლაღიძე: ამჟამად საქართველოდან მაქვს დიდი დაკვეთა და სხვათა შორის, ბოლო ოცი წლის განმავლობაში ეს პირველი სერიოზული დაკვეთაა საქართველოდან, უბრალოდ, სანამ არ დამთავრდება, მანამდე დეტალებზე ვერ ვისაუბრებ. ერთი შემიძლია ვთქვა, რომ განსაკუთრებული ხმალია, შემოქმედებითი მიდგომით კეთდება და უნიკალური ნივთი გამოვა. გარდა ამისა, განვაგრძობ ჩემს საქმიანობას – ანტიკვარული იარაღის რესტავრაციას: საჭურვლის – ხმლების, თოფების. განსაკუთრებულად მიხარია, როდესაც კავკასიური იარაღი მოდის და მათზე მიწევს მუშაობა, თუმცა, ძირითადი დატვირთვა მაინც ფრანგულ ხმლებზეა – ნაპოლეონის პერიოდის უძვირფასესი ხმლებია, მაღალი ხარისხის, უკვე ზეპირად ვიცი, რა სჭირდება, რამდენი დრო. არის ადრინდელი შუა საუკუნეების საჭურველიც – აბჯრები, მუზარადები, ფარები. ასევე, იაპონური, ჩინური თოფები მოაქვთ რესტავრაციისთვის. შვიდი წელია, რაც შემოქმედებითი საქმიანობიდან რესტავრაციაზე გადავედი, თუმცა შემოქმდებითად სულ ვმუშაობ. ყველამ იცის, რას ვაკეთებ, სად ვარ და ამიტომ ხშირად მომმართავენ კოლექციონერები. მიუხედავად იმისა, რომ ჰოლანდიაში ვცხოვრობ, ყველაზე მეტი დაკვეთა მაინც ბელგიიდან და ნორვეგიიდან მოდის. ამ ნივთების უმრავლესობის ფასი საკმაოდ დიდია, თუმცა ზოგჯერ ნივთი ისეთი დაზიანებულია, რომ რესტავრაცია უფრო ძვირი ჯდება, მაგრამ, თუ ფანატიკოსი კოლექციონერია, ამაზეც მიდის. ყველაზე მეტად მაინც კავკასიური იარაღები მაოცებს – ჩემი საკუთარი რომ არის, ქართული წარმოშობის, უფრო მეტად მიხარია. მიმუშავია ჭავჭავაძის, დადიანების, გურიელის, ბაგრატიონ-მუხრანელის ხმლებზე. ერეკლე მეორის ხმალზე სამი წელი ვმუშაობდი; საავტორო ასლია, ყველაფერი ზუსტია, უბრალოდ, ეს ახალია, ის – ძველი.

– ოცი წელია, უცხოეთში ცხოვრობთ და ძალიან წარმატებულად საქმიანობთ. ამ ეტაპზე რას ფიქრობთ, რამ მოგიტანათ ყველაზე დიდი წარმატება?

– ხევსურულმა საჭურველმა მომიტანა წარმატება როგორც საქართველოში, ასევე ჰოლანდიაშიც. თბილისში, 1988 წელს აღვადგინე თავიდან ბოლომდე, მერე დაბეჭდეს პრესაში ამის შესახებ, შემდეგ იყო ტელევიზია და დაიწყო დაკვეთების ბუმი. 1990 წლამდე ძალიან ბევრი სამუშაო მქონდა – პროკურორები, ცნობილი მხატვრები, ზურაბ წერეთელიც კი მიკვეთდა სამუშაოს. მერე, როდესაც ჰოლანდიაში ჩამოვედი, აქაც ძალიან მოეწონათ ხევსურული აბჯარი, მაშინვე სიმპათიურად განეწყვნენ და ძალიან მალევე მომივიდა მოწვევა ნიდერლანდების სამეფოს საარმიო მუზეუმიდან – პრინც მაურიც ორანელის, ნიდერლანდების მმართველის საბრძოლო აბჯრის ასლის დამზადებაზე. დღემდე ცნობილი მისი ერთადერთი აბჯარი ვენის ხელოვნების მუზეუმშია დაცული, რომლის ასლის შესრულებაც მე დამავალეს. ყველა დეტალი გაწერილი იყო, საბოლოოდ ერთი წელი მოვუნდი მუშაობას.

– რას გიკვეთდათ ზურაბ წერეთელი?

– როდესაც ჩემ შესახებ პირველად დაიბეჭდა „ახალგაზრდა კომუნისტში“, ჩემმა მასწავლებელმა ჯუანშერ ჯურხაძემ მირჩია, წადი და ზურაბ წერეთელს აჩვენეო. მივედი, დახედა გაზეთს და მითხრა, ზუსტად ასეთი გამიკეთეო და გავუკეთე ხევსურული აბჯარი, მთელი კომპლექტი, მივუტანე. ძალიან დიდი თანხა გადამიხადა, შემდეგ დაკვეთაც მომცა: ახლა რაც მომიტანეთ, ეს ორჯერ გაადიდეთო. საკმაოდ რთული იყო, ერთი წელი ვიმუშავე და, რომ მივუტანე, 25 ათასი მანეთი გადამიხადა – „ნოლ სემიც“ ვიყიდე და ფულიც დამრჩა. მაშინ 21 წლის ვიყავი და თავი ზღაპარში მეგონა. ახლა რომ ვფიქრობ, ეს იყო ყველაზე დიდი დაკვეთა და, კიდევ ერთი – ჰოლანდიაში.

– ისეთ ნივთებთან გიწევთ ურთიერთობა, ალბათ, მუშაობის პროცესში მთელი ისტორია ცოცხლდება თქვენ თვალწინ.

– თავისთავად. მაურიცის აბჯარს რომ ვაკეთებდი, თავად მაურიცს ისეთი ისტორიები ჰქონდა... თან, ახალი ჩამოსული ვიყავი უცხო ქვეყანაში და თავი სულების სამყაროში მეგონა – პრინცმა იქიდან მომცა დაკვეთა-მეთქი. ზოგჯერ რაღაცეები ხდება – სიზმარში რომ რაღაც ან ვიღაც მოვა და მერე აღარ გახსოვს. არის ამაში მისტიკა, უბრალოდ, ახსნა მიჭირს.

– პრიზებითაც ძალიან განებივრებული ხართ. სადაც გაგაქვთ ნამუშევრები, ყველგან უმაღლეს შეფასებას იმსახურებთ, გრანპრის იღებთ.

– ჰოლანდიაში წელიწადში ერთხელ ტარდება მხატვარ-მეირაღეების შეკრება, გამოფენა-გაყიდვა. მთელი მსოფლიოდან ჩამოდიან მონაწილეები, ყველას აქვს თავისი მაგიდა და იქ გამოფენენ ხოლმე ნამუშევრებს. ასეთ გამოფენებზე გავდივარ არა მხოლოდ ჰოლანდიაში, არამედ ბელგიაში, საფრანგეთში. ჰოლანდიაში, ზედიზედ უკვე მეხუთე წელია, ვიღებ პრიზს Best of Show-ში, რომელიც, ფაქტობრივად, პირველი ადგილია. გამოფენას ჰყავს თავისი ჟიური, ისინი დილიდან დადიან და ათვალიერებენ მაგიდებს, სვამენ კითხვებს. არის პრიზები: „საუკეთესო გასახსნელი დანა“, „საუკეთესო სანადირო დანა“, სულ ხუთი პრიზია და ყველაზე მნიშვნელოვანია Best of Show, რომელსაც, უკვე ხუთი წელია, მე მაძლევენ. თავიც კი გაიმართლეს: რამდენიმე წელია, ქართული სახელის გარშემო ვტრიალებთ. გვინდა, სხვასაც მივცეთ შანსი, მაგრამ, გოჩა არ უტოვებს არავის შანსსო. ბელგიაშიც მაქვს აღებული ოქროს თასი, პარიზშიც და ლუქსემბურგშიც.

– ჰოლანდიის გარდა, კიდევ რომელი ქვეყნიდან გქონიათ სახელმწიფო დაკვეთები?

– ერთ-ერთი ძალიან დიდი დაკვეთა მქონდა შვეიცარიიდან. საარმიო მუზეუმიდან შემიკვეთეს მუზარადები. ერთს რომ ვამთავრებდი, მეორეს ვიწყებდი – ურთულესი სამუშაო იყო. ვინც შემიკვეთა, ის იყო სამხედრო მუზეუმის დირექტორი და თავისი კოლექციისთვის სჭირდებოდა – თავსაბურავების კოლექცია აქვს და იმისთვის უნდოდა. ოთხი ნამუშევარია მასთან, რომლებიც ძირითადად მეხუთე, მეცხრე და მეთოთხმეტე საუკუნეების პროტოტიპებია. სამი აბჯარი ჰოლანდიის საარმიო მუზეუმში, სახელმწიფო კოლექციაშია; ერთი ნამუშევარი – გოთური აბჯარი – არის ჰოლანდიაში, მერიის მუზეუმში; რამდენიმე ნამუშევარი ინახება მულტიმილიონერის ოჯახში, რომელიც პრინცი ბერნარდის ძმაკაცი იყო, მეცენატი. მასთან არის ჩემი ყველაზე ძვირადღირებული ნამუშევარი – მაურიცის აბჯრის ოთხჯერ დაპატარავებული ვარიანტი.

 

 

როგორ შეუკვეთა ჰოლანდიელმა მილიონერმა ნამუშევარი გოჩა ლაღიძეს და რომელი ქართველი ფილმისთვის აპირებდა "რკინის კაცი" საჭურვლის შექმნას

ჟურნალი "თბილისელები", 16 აპრილი 2012, ქეთი დიდებულიძე

გოჩა ლაღიძეს ჰოლანდიაში ძვირფასი ირაღის, ანტიკვარიატისა და სიძველეების დამფასებელი კარგად იცნობს, იგი დიდი ხანია ნიდერლანდების ქალაქ როზენდაალში ცხოვრობს, ამბობს, რომ ძალიან დიდი სურვილი აქვს, თბილისსი პერსონალური გამოფენა მოაწყოს. შეყვარებულია საქართველოს ისტორიაზე, რესტავრაცია გაუკეთა ისეთ მნიშვნელოვან სიძველეებს, როგორც პატარა კახისა და სხვა ბაგრატიონთა ხმლებია. `რკინის კაცს~-ნიდერლანდების სამეფოში დავუკავშირდით. 

გოჩა ლაღიძე: 2009 წელს იყო ასეთი პროექტი, რომელსაც აფინანსებდა ჰოლანდის საგარეო საქმეთა სამინისტრო. ჰოლანდიაში რკინის კაცი და ძალიან ბევრი რამ მიწოდეს, მე ისეთი გრანდიოზული პროექტები შევასრულე, რასაც ისტორიასთან აქვს ძირითადად შეხება. თავიდან რეკონსტრუქციებზე ვმუშაობდი. საქართველოში არსებობდა 2 წლიანი პროგრამა, საგარეო საქმეთა სამინისტროს საემიგრაციო სამსახურის დახმარებით-კვალიფიკაციური სპეციალისტების სამშობლოში დროებით დაბრუნების თაობაზე. ეროვნულმა მუზეუმმა დიდი დაინტერესება გამოხატა ამ პროექტის და მათ შორის, ჩემ მიმართ. შემეძლო გამეკეთებინა 3 თვიანი პროექტი სრული დაფინანსებით, მაგრამ, სამწუხაროდ ვერ მოვახერხე, საქმეს ვერ მოვწყდი, ერთი თვით ჩამოვედი თბილისში, ავარჩიე 12 ექსპონატი სიმონ ჯანაშიას სახელობის მუზეუმის საცავებიდან, ძვირფასი ლითონების ფონდიდან, ბევრი საინტერესო ნივთი იყო მათ შორის - თამარ მეფის დროინდელი ზარდახშა, ბაგრატიონების ხმალი, ერეკლე მეორის ხმალი, სხვადასხვა უძვირფასესი იკონოგრაფიული ნიმუში. ჩავუტარე გაწმენდა, კონსერვაცია, ნაწილობრივ რესტავრაცია, ამას ესწრებოდა 20მდე ადგილობრივი რესტავრატორი, თვითონ მუზეუმის რესტავრატორები. ჩამოტანილი მქონდა ქიმიური საშუალებები, რომელიც ქართულ მხარეს ძალიან მოეწონა. ვფიქრობ, რომ ძალიან კარგი საქმე გავაკეთე, ბოლოს და ბოლოს ერეკლეს ხმალი, რომელიც ამ საცავში ინახებოდა, ქარქაშში არ ეგებოდა, პრობლემა ჰქონდა. მერე მქონდა პრეზენტაცია ჩემი მუშაობის, დიასპორას საკითხებში სახელმწიფო მინისტრს შევხვდი, იულონ გაგოშიძეს, მერე ნუგზარ წიკლაურსაც შევხვდი, რომელმაც მითხრა-მე ხევსური ვარ, აბჯარი და ჯაჭვის პერანგები ძალიან მომწონსო, თავისი სავიზიტო ბარათი მომცა და შემომთავაზა, პროექტი გაგვეგრძელებინა. 

ახლახან ჰოლანდიაში გამოფენა იყო - `ქართული ოქრო~, რომელზედაც ბატონ დავით ლორთქიფანიძეს შევხვდი, თუმცა ამ პროექტის გაგრძელება აღარ ხერხდება. მესმის, ახლა ეროვნულ მუზეუმს სხვა პრიორიტეტები აქვს, დმანისის არქეოლოგიური გათხრები, უფრო ოქრო და ნაკეთობები, ვიდრე იარაღი და აბჯარი. ამიტომ ეს პროექტი ცოტა ხნით გაჩერდა.

_ჰოლანდია ძალიან თანამედროვე ქვეყანაა და ისტორიის მიმართ ხალხს როგორი დამოკიდებულება აქვს?
გეთანხმები, თანამედროვე ქვეყანაა და ტრადიციებს მაინცდამაინც პატივს არ სცემენ, ტრადიციულ ტანსაცმელში გამოწყობილ ხალხს აქ ვერ ნახავთ, ვერც ტრადიციულ მუსიკას მოისმენთ, ვფიქრობ, მსოფლიოში სულ რამდენიმე ქვეყანაა, რომლებიც ტრადიციებსაც უფრთხილდებიან და ვითარდებიან კიდეც, მაგალითად ესპანეთი, იაპონია, საქართველო,…თუმცა მუზეუმში დაცული არის ექსპონატები, საჭურველი და იმას ვერ ვიტყვი, რომ ხალხს არ აინტერესებს. იმიტომ რომ ჩემ მიერ მაურიცის აბჯარი რომ გაკეთდა (უხეშად რომ ვთქვათ, მაურიცი ჰოლანდიელებისთვის დაახლოებით იგივეა, რაც საქართველოს ისტორიაში ვახტანგ გორგასალი ან დავით აღმაშენებელი) - ძალიან დიდი რეზონანსი გამოიწვია, მათშიც კი, ვისაც ეს საერთოდ არ აინტერესებდა. ისე ჰოლანდიელები უფრო მეტად მოგზაურობითა და ვაჭრობით იყვნენ დაკავებულები, ზღვაოსნობით, ფერწერა აქვთ ძალიან სერიოზულ დონეზე... თუმცა აქ ისტორია უფრო ინდივიდუალური ინტერესის საგანია, ვიდრე საერთო ეროვნული სიამაყის. სახალხო დღესასწაული მარტო ერთ პროვინციაში იმართება წელიწადში ერთხელ, უფრო აქ კარნავალი ტარდება ყველიერის, მარხვის წინ.

_თქვენ იღებთ ამ კარნავალებში მონაწილეობას?
არა, ვმუშაობ, დრო არ მაქვს, საერთოდ მირჩევნია თუ დრო მაქვს, ის ქართველების კომპანიაში გავატარო, ჰოლანდიელი მეგობრებიც მყავს, ძალიან რთულად გიმეგობრდებიან, მაგრამ თუ დაგიმეგობრდნენ, ძალიან კარგი მეგობრები არიან. მე უფრო ისეთ ხალხთან ვკონტაქტობ, ვისაც ჩემს საქმესთან აქვს კავშირი. აქ ყველაფერი ძალიან რაფინირებულია, ჩემს ჰოლანდიელ მეგობრებთან ერთად ჩეხეთში დავდივარ სანადიროდ, ექიმების წრეა, ძალიან მიყვარს ნადირობა. სხვათა შორის, ალეკო მახარობლიშვილის ძმა არის ჩემი მეგობარი, რეჟისორია, მაგრამ ახლა სადაზღვევო კომპანიაში მუშაობს, ვხვდებით ხოლმე დაბადების დღეებზე, სხვა დღესასწაულებზე. როგორ გითხრათ, აქ სხვანაირი ცხოვრებაა, ბევრი სამუშაოა ძალიან.

შეიძლება ჩემი დაკვეთები საერთოდ ორ ეტაპად დაიყოს: თავიდან მქონდა დაკვეთები საავტორო ნამუშევრებზე, სერიოზული დაკვეთები, მაგალითად სამეფო საჭურველი, რომელიც ახლა სახელმწიფო კოლექციაშია დაცული. იყო 4-5 დიდი სამეცნიერო პროექტი. შემდეგ კლიმატი და სიტუაცია შეიცვალა, კადრები შეიცვალა, ჩემი მფარველები პენსიაზე გავიდნენ და აღარ იყვნენ საჭესთან, გადავედი ძვირფასი ნივთების და ანტიკვარიატის რესტავრაციაზე, რასაც ჯაჭვური რეაქცია მოჰყვა. მე დღეს ძირითადად რესტავრატორად ვმუშაობ, თუმცა მაქვს საავტორო პროექტებიც. კავკასიურ პროექტებზე მუშაობა თბილისში ჩასვლის მერე დავიწყე, რაღაცამ გაიღვიძა ჩემში. ერეკლეს ხმალი, რომელიც მას ნადირ შაჰმა აჩუქა, რეკონსტრუირებული მაქვს ჩვენი უბოროტესი მტრის, შაჰ აბასის ხმალიც. სხვათა შორის, რამდენიმე პრიზიც აიღო. ჰოლანდიაში, საფრანგეთში, ასევე ბელგიაში, 2011 წელს “ბესტ ოფ შოუ~ - საუკეთესო გამოფენილი ნამუშევრები. მაურიცის აბჯარმა პირველი პრიზი მიიღო პარიზში, საერთოდ არ ველოდი, იქ სერიოზული კონკურსი იყო - საავტორი ცივი იარაღის გამოფენა. მარტო 12 იაპონელი იყო ჩამოსული პარიზში, ხომ წარმოგიდგენიათ! შემდეგ ბელგიაში ავიღე გრან პრი-ოქროს თასი, ლუქსემბურგშიც ავიღე ადრე, მაგრამ ეს გრან პრი ყველაზე დიდი სიამაყის საგანია. 

_ჰოლანდიის სამეფო ოჯახს იცნობთ?
არ ვიცნობ, მაგრამ გამოფენა, სადაც ჩემი ნამუშევრებიც იყო გამოფენილი, პრინცესა მაქსიმამ გახსნა, რომელიც მალე დედოფალი გახდება. ერთხელ პრინცისგანაც მივიღე წერილი წარმატებების სურვილით, პრინცი ასეთი რაღაცებით ძალიან დაინტერესებულია და მფარველობს. ჰოლანდიის სამეფო ოჯახმა იცის ჩემს შესახებ.

_სად გქონიათ გამოფენა კიდევ?
შვეიცარიაში, საფრანგეთში, ლუქსემბურგში, გერმანიაში.. შვეიცარიაში მქონდა სახელმწიფო მუზეუმში და უფრო ჩვენების სახე ჰქონდა. ახლა მილანში მივდივარ გამოფენაზე, ერთი ძალიან ცნობილი ოსტატია დანების, ზაზა რევიშვილი, ამერიკაში ცხოვრობს, ძვირადღირებულ ექსკლუზიურ დანებს აკეთებს-ერთი დანა დაახლოებით 20 000 ღირს. რუსეთში იცნობენ მას კარგად. სწორედ მან შემომთავაზა მილანში გამოფენაზე გატანა, მილანი არის ამ საქმის მექა, ყველაზე სერიოზული მყიდველები იქ ჩამოდიან, განსაკუთრებით ამერიკიდან. ჩემი ხმლებიც 40-50000 ევრო ღირს. იქ დაახლოებით 100 მდე სტენდია და 5 წელი უნდა ელოდო მინიმუმ, რომ დაგრთონ ნება მონაწილეობის, მაგრამ შენ ისეთი ხელი გაქვს, ადვილად დათანხმდებიანო, ზაზამ მითხრა.

ჩემი კლიენტები ძირითადად არიან იარაღის ძალიან სერიოზული კოლექციონერები და ზოგს იმდენნაირი აქვს, რომ ჩემს სახელოსნოში ნამდვილად ვერ მოიტანენ, ამიტომ ადგილზე მივდივარ ხოლმე გასაცნობად. ვაძლევ რჩევას, ვათვალიერებ... ასე დგება ხოლმე კონტაქტები. ჰენკ ვისერი იყო ჩემი პირველი დამკვეთი, სამეფო ოჯახის მეგობარი წარჩინებული, რომელიც გარდაიცვალა 5 წლის წინ მისი გარდაცვალების შემდეგ მისი კოლექცია 2 ნაწილად გაიყიდა - 4,5 მილიონ ევროდ და დანარჩენი 12მილიონ ევროდ. ეს იყო ძირითადად ჰოლანდიის ოქროს ხანის დროინდელი ცეცხლსასროლი იარაღი, დამბაჩები და თოფები. ამ კაცმა თავიდან მაჩუქა ჩეკი 1200 ევროს ოდენობის, დამასპონსორა, რომ მეყიდა სამუშაო იარაღები და დამეწყო ჩემი საქმე, მერე დავუბრუნე ეს ფული. მულტიმილიონერი იყო ჰენკი. ჩემთან სახელოსნოში მოდიოდა, ყავას სვამდა ხოლმე...

- ბევრს მოგზაურობთ?
საერთოდ არ ვმოგზაურობ. ხომ გეუბნებით, თუ დამკვეთთან წავედი სადმე, ერთადერთი ჩეხეთში მივდივართ ხოლმე სანადიროდ მაისში, სეზონი რომ იხსნება, ეს საკმაოდ ძვირი სიამოვნებაა. მე მყავდა საქართველოში 2 მეგობარი ექიმი ჩამოყვანილი და იმათაც საჩუქარი გამიკეთეს, ჩეხეთში წამიყვანეს, ძალიან მიყვარს ნადირობა მაისის სავსემთვარიან კვირას. ტახზე და შველზე ვნადირობ. 

- თბილისში არ გქონიათ გამოფენა?
როგორ არა, 80-იან წლებში მქონდა სერიოზული გამოფენები, მერე ქარვასლაში მქონდა. სხვათა შორის, ზურაბ წერეთელისგან მქონდა 2 უსერიოზულესი დაკვეთა, ხევსურული აბჯრის, 1988-89 წელში. თბილისშიც ბევრი საქმე მქონდა. ხშირად ვერ ჩამოვდივარ და მირჩევნია საქმესთან დაკავშირებით ჩამოვიდე, ვიდრე უბრალოდ ვიყო 1-2 კვირა და უკან წავიდე. მაგრამ ქარვასლაში მაინც უფრო ჯგუფური გამოფენა იყო, შვიდნი ვიყავით, მე პერსონალური გამოფენის მოწყობა მინდა, ძალიან მინდა, ქართველებმა ნახონ ჩემი ნამუშევრები.
სხვათა შორის, გამახსენდა, დავით აღმაშენებელზე რომ უნდა გადაეღოთ ფილმი, დათო ტურაშვილს ვესაუბრე და მე უნდა დამემზადებინა დავით აღმაშენებლის საჭურველი, ჯაჭვის პერანგი. მერე აღარ განვითარდა ეს იდეა. Aრც ფილმი გადაუღიათ, არადა კარგი იქნებოდა. მაგალითად `ბეჭდების მბრძანებლის~ საჭურველი აუქციონზე სასწაულ ფასად გაიყიდა. რომ გაკეთებულიყო ეს, ჩემთვის კომერციულ ინტერესზე მეტად ღირსების საქმე იყო, თუმცა მე მაინც კლიენტებზე ვმუშაობ, ყველასთვის სტიმულია, როცა თავის ნამუშევრებს ყიდის. 

_რამეს ასწრებთ მუშაობის გარდა?
იცი რა არის? ძალიან ბევრი სამუშაოა, კვირასაც კი ვმუშაობ, რაღაცებს ვაწესრიგებ. ქართველებთან ერთად ვცდილობთ, შევიკრიბოთ ხოლმე ხშირად. ძალიან კარგ ქალაქში ვცხოვრობ, როზენდაალში, ქართულად ვარდისუბანს ნიშნავს(იცინის). ბელგიის საზღვარზეა. ბავშვებიც ჰოლანდიურ რიტმზე არიან გადმოწყობილები, კი ქართული იციან მაგრამ ისე კარგად არა. 

ლითონთან "ხორუმში" რკინის ნერვებით

გაზეთი 24 საათი, 10 ნოემბერი 2010. მზეხა მახარაძე

"ნიდერლანდების სამეფოს სამხედრო მუზეუმი 10 წლის მანძილზე წარუმატებლად ეძებდა ოსტატს, რომელიც ჭედვის ტექნიკის სათანადო ცოდნით იქნებოდა აღჭურვილი და პრინცი მაურიცის 1590 წლის რკინის საბრძოლო საჭურვლის ასლს გამოჭედავდა

"ნიდერლანდების სამეფოს სამხედრო მუზეუმი 10 წლის მანძილზე წარუმატებლად ეძებდა ოსტატს, რომელიც ჭედვის ტექნიკის სათანადო ცოდნით იქნებოდა აღჭურვილი და პრინცი მაურიცის 1590 წლის რკინის საბრძოლო საჭურვლის ასლს გამოჭედავდა.

ეს შეძლო მხოლოდ ქართველმა მესაჭურვლე გოჩა ლაღიძემ, რომელიც იან პიტ პაიპეს თქმით, ნაღდი პროფესიონალია. საოცარია ამ ხელოვანის შემოქმედებითი ძალა, ამოუწურავი შესაძლებლობანი, ინტუიცია, ისტორიის, ადამიანის ანატომიის ცოდნა." - ასე გამოეხმაურა ევროპული პრესა გოჩა ლაღიძის სენსაციურ წარმატებას ჰოლანდიაში, იქ, სადაც 15 წლის წინ ჩავიდა და "აბჯარასხმული რაინდების სამყაროში" "თუბალთა ქვეყნიდან" რკინის მესაიდუმლემ შედევრად აქცია ის, რასაც ალბათ, ვერავინ გაიფიქრებდა... ახლა ევროპის ელიტაში იციან, რომ პრინც მორიც ორანელის საომარი აღჭურვილობის გარდა, მაქსიმილიანის სამეფო ჯავშნის, შუბოსნების აბჯრების, იან ვან შხაფელაარის საჭურვლის და ასევე საბრძოლო იარაღებთან ერთად კლასიკური მოოქროვილი მუზარადების საავტორო ასლები "ლეგენდიდან მოსულ მჭედელს" ეკუთვნის. თუ ნახავ, მიხვდები, რომ საბრძოლო ქრონიკა გოჩას ლითონის "სკულპტურებში" სუნთქავს და ამ თემას არამარტო ეხები, არამედ მისი ნაწილიც ხდები... ჰეროიკულ მოტივებზე დროში მოგზაურობისთვის გოთიკურ-რენესანსული სტილის ეს საგანძური ჰოლანდიის, ლუქსემბურგის, ბელგიის, ავსტრიის, შვეიცარიის, გერმანიის პრესტიჟულ მუზეუმებშია გაბნეული, სადაც ამბობენ, რომ "მათი უდიდებულესობის" აჩრდილები დღესაც ცხოვრობენ და იმ ლეგენდაზე მოგვითხრობენ, რომელშიც გამოგონილი თითქმის არაფერია...

და მაინც, გოჩას ფენომენის აღმოჩენა ტექსელის საზღვაო მუზეუმის გამოფენიდან იწყება... აქ მისი ხელოვნების ძალა ექსპერტებმა მაშინ მიიღეს და კიდეც დაიჯერეს, როცა ტრადიციული ხევსურული აბჯარი თავისი საბრძოლო აღკაზმულობით ნახეს - ჯაჭვის პერანგი, ფარი, ხმალი, ხანჯალი, ჩაჩქანი, ჩაფხუტი, სამკლაურები, საფუხრეები... ეს "გუდამაყრული ჩაბალახი", რომელიც 56 ათასი პატარა რგოლისგან შედგება და 9 კილოგრამი ფოლადი დასჭირდა, გოჩამ ორ თვეში მოქსოვა. გაოცებულია მუზეუმის დირექტორი ბენო ვან ტილბურგი, უკვირს ნიდერლანდულ ელიტას და... ეს ექსპონატი მერე და მერე, თითქმის მთელი ევროპის მუზეუმებში გამოიფინება, თითქმის მთელ დასავლეთი დაინტერესდება, მანამდე კი გაზეთ Helderse Courant-ში დაიბეჭდა: "ტექსელზე გოჩა ლაღიძე მოვიდა მშვიდობიანი მიზნებითა და შემართული ხმლით, რომელსაც შუა საუკუნეების დროინდელი ქართველი რაინდები ატარებდნენ... ეს საბრძოლო კოსტუმი ასკეტური შრომის შედეგია, რომელიც წარმოადგენს მთიელ ქართველთა შუა საუკუნეების აბჯრის დღევანდელ ინტერპრეტაციას".

რა ხდება შემდეგ? - დელფტში ნიდერლანდების სამეფოს სამხედრო აღჭურვილობის მუზეუმში, სადაც სუნთქვის უფლებასაც კი მხოლოდ ღირსეულებს აძლევენ, გოჩას პრინც მორიც ორანელის აბჯრის ზუსტი ასლის შექმნას მიანდობენ. მან იცის, რომ ეს საკმაოდ ამბციური პროექტია! დოკუმენტებიდან ვიგებთ, რომ ლეგენდარული მხედართმთავრის უნიკალური საჭურვლის ორიგინალი, რომელიც 1590 წლით თარიღდება, ვენის ხელოვნების მუზეუმის რელიკვიაა ნასაუს გრაფ მორიც ორანელისგან საჩუქრად. გავა თითქმის 400 წელი და... როცა ნიდერლანდელები ამ რარიტეტის უკან დაბრუნებაზე აღარც კი ოცნებობენ, რკინის მესაიდუმლე ნასაუს გრაფის აბჯრის ვერსიის გამოჭედვას დაიწყებს... ეს საავტორო ასლი ჰოლანდიაში სამუდამოდ უნდა დარჩეს! ხდება უპრეცედენტო რამ - გოჩა შლის საუკუნოვან ორიგინალს, შლის ექსპერტების თანდასწრებით, თეთრი ხელთათმანებით ეხება, ვიდეოკამერით სწავლობს იკონოგრაფიულ ექსპონატს... მუზეუმის კურატორები, რომლებიც რუდუნებით ექცევიან სამეფო რელიკვიას, მკაცრად აკონტროლებენ ქართველი მესაჭურვლის "მისტიკური ხელის ინტელექტსაც" და დროსაც - 10 დღე სჭირდება ექსპონატის მილიმეტრებში გაზომვას, 400 საათი მოსამზადებელ სამუშაოებს, 1600 საათი პრინცის საჭურვლის შექმნას... მერე ოცგვერდიან კონტრაქტს დაუდებენ, მოითხოვენ ორიგინალის ზუსტ კოპირებას, მოითხოვენ ეპოქისეულ ესთეტიკას და რა თქმა უნდა, ხარისხს... პროექტი ითვალისწინებს ოთხ დამოუკიდებელ ხელშეკრულებას: პირველი - მუზარადის დამზადებას, მეორე - ყელის, მკერდისა და ზურგის აბჯრების, ხოლო დანარჩენი კი მხრების, მკლავების, ხელთათმანებისა და ფეხის საჭურვლის შექმნას... იწყება გამოჭედვა და... ეს ფაქტი უკვე "ისტორიასთან განყენებული მოვლენაა" ნიდერლანდების მონარქისა და სამეფო ოჯახისთვის.

გოჩას ჰოლანდიურ სახელოსნოში ექსპერტები ყოველდღე ამოწმებენ ასლის ტესტირებას, იუნესკოდან ვენეციის სამხატვრო აკადემიის პროფესორი სამჯერ დაესწრო მუშაობის პროცესს... სამუშაო რთულია, იმაზე რთული ვიდრე წარმოედგინათ, რადგან ექსპონატი 169 სხვადასხვა ზომისა და სისქის ლითონის ფირფიტებისგან შედგება, რომლებიც ჭედვით ერთმანეთზეა მორგებული და ერთმანეთს 600-მდე დეტალით უკავშირდება. აქ ყოველ ნაწილს ორმაგი გრავირებული ღარი დაჰყვება, მუზარადის კაუჭები, მოქლონები, ქამრის დეტალები მოოქროვილია... საბოლოოდ კი, გოჩასგან ლითონთან "ხორუმში" ჩაბმული ეს რეტრონიმუში ვინც ნახა, ყველამ აღიქვა ცალკე ხელოვნებად, აქ დამატებით "იარაღად" შემოვიდა ბევრი ემოცია, ყველა "წამიერად გაიყინა", რადგან ასლი შედევრად იქცა, მეტიც, თქვეს, რომ დაავადდნენ იმ "ენერგეტიკული სინდრომით", რომელსაც გოჩასგან კიდევ სხვა "ინფორმაცია" მოაქვს...

ამ სენსაციის შედეგად დასავლეთის მუზეუმებში ამბობენ, რომ გოჩა ლაღიძე ნიჭიერი ხელებით, რკინის ნერვებით და ქართული გენით, აღმოჩენაა, რომელსაც რესტავრაცია-კონსერვაციის საქმეში კონკურენტი არ ჰყავს, უწოდებენ "ლეგენდიდან მოსულ მჭედელს"... თუ ქართველ მესაჭურვლეზე ამბობენ, რომ "მან დაიწყო ნიდერლანდების შუასაუკუნეების ისტორიის გამოტოვებული ფურცლის შევსება", გოჩას ევროპულ ცხოვრებაში კიდევ სხვა ცხოვრება მოვიდა "წარმატებების ჯაჭვური რეაქციით დატვირთული"... ის მონუმენტური შედევრები, თავისი ფორმით, ფაქტურით თუ შინაარსით, რომლებსაც რკინის მესაიდუმლე პრესტიჟული მუზეუმებისთვის ქმნის, სიმბოლური გააზრებაა ქართული მეამბოხე ხასიათის ილუსტრაციის... "მე ბავშვობიდან მინდოდა ევროპელი რაინდის აღჭურვილობის დამზადება. ოცნება ავისრულე და ეს, ალბათ, ერთ-ერთი ქვეცნობიერი მიზეზი იყო, რატომაც წავედი ჰოლანდიაში..." - იტყვის ქართველი მესაჭურვლე, რომლის მინიატურასაც "მორიცი" იუნესკოს გამოფენაზე საუკეთესოდ დაასახელებენ და ამისთვის გრან-პრის მიანიჭებენ... და მაინც, ნიდერლანდების სამეფო ის ქვეყანაა, რომელმაც აბჯარასხმული რაინდების ნაკვალევზე გოჩა ლაღიძე ნაცრისფერი და გაყინული თბილისიდან თავის ოჯახთან ერთად შეიფარა. უყვარს იქ ცხოვრება, თუმცა იცის ისიც, რომ ორი სამშობლო არ არსებობს და "გზაში მყოფობის" სიმბოლურ თავშესაფარში ყველა გზა შინისკენ ბრუნდება...

საბოლოო დაბრუნებამდე, მის სახელოსნოში, რომელსაც სიმბოლურად "ვულკანუსის სამჭედლოს" ადარებენ, მეფე ერეკლე II-ის ხმლის საავტორო ასლი დაამზადა. როგორც ოსტატი იტყვის, მისთვის "პატარა კახის" ხმალთან შეხება "ძალიან ამაღლებული განცდაა, ჩემში წასრული შემოაქვს, ვიცი, რომ ეს ხმალი სასწაულებრივი გამარჯვებების მომსწრეა, ამიტომ მასზე მუშაობამ გამიადვილა ყოველდღიურობა - ჩემს სამშობლოსთან დამაკავშირა..." საავტორო ასლის დასრულებამდე, გოჩამ ეროვნულ მუზუმში უნიკალური ექსპონატების რესტავრაციაზე იმუშავა. იარაღის ფონდიდან ბაგრატიონების სამეფო ოჯახის გორდა ხმლების, "გველისპირულის", უქარქაშო საბრძოლო ხმლებისა და მოოქროვილი დამბაჩის რესტავრაციასთან ერთად "ლეგენდიდან მოსულმა მჭედელმა" მეფე ერეკლეს ხმლის ორიგინალის კონსერვაციაც დაასრულა.

- რა ტიპის დაზიანებები ჩანდა მეფე ერეკლეს ხმლის ორიგინალზე?

- ერეკლეს ხმლის პირი და ტარი, ჟანგვის პროცესში არ იყო, მაგრამ ის ჭუჭყი, ის კოროზირებული ადგილები, ის ორგანული ნალექები სულ გავწმინდე, მერე ვაქსით დავამუშავე, რომ მათზე კოროზია აღარ განვითარდეს, ანუ ეს ხმალი უკვე დაკონსერვებულია. თუ კარგად დავუკვირდებით ხმლის ორიგინალს, ხელის ოფლის მწვანე ოქსიდაციას შევამჩნევთ ძვლის ტარის ნაბზარებში. ეს სრულყოფილად შესრულებული საბრძოლო ხმალია, თუმცა ესთეტიკურადაც ძალიან ლამაზია... რაც შეეხება ხმლის ქარქაშს, ესეც დაზიანებული დამხვდა, აი, როგორ გითხრათ, ტყავი იყო გამომშრალი, აქერცლილი... მერე იმასაც მივხვდი, რომ ქარქაში ადრე ყოფილა რესტავრირებული, მაგრამ ისე იყო გაკეთებული, რომ მას მიღებული ჰქონდა ცალკე ხარვეზები - ტყავი იყო შიგნით ჩაკერებული, წვერი არასწორად მორგებული, ამიტომაც ხმალი ქარქაშში ბოლომდე ვერ ჩადიოდა, ხომ ხვდებით?! გამოდის, რომ ხმლის რაღაც ნაწილი გარეთ იყო დარჩენილი წლების განმავლობაში. ჩვენ მოვხსენით ქარქაშს ბუნიკი, ანუ ქარქაშის წვერი, რომელიც თავიდან დავამუშავეთ. საბოლოოდ, ხის ის ნაწილი, რომელიც ხმლის პირს არ აძლევდა იმის საშუალებას, რომ ბოლომდე ჩასულიყო ქარქაშში, იყო ზედმეტი, ამიტომ მოვაშორეთ მთლიანად და ამის შემდეგ ყველაფერი თავის ადგილზე დადგა, - ერეკლეს ხმალი თავისუფლად ჩადის ქარქაშში და რაც მთავარია მთლიანად.

- რარიტეტებიდან მაინც რომელი ექსპონატი დაგხვდათ ყველაზე მძიმე მდომარეობაში?

- ეს იყო XIII საუკუნის ირანული ზარდახშა, რომელიც მთლიანად აღვადგინეთ და დამბაჩა ოქროთი დაფერილი - უნიკალური ნივთი, რომელსაც სულზე მოვუსწარი, - ჩახმახი არ მუშაობდა, მექანიკა ჰქონდა მოშლილი... ეს დამბაჩა მთლიანად დაიშალა, ორგანული ნალექებისგან მთლიანად გაიწმინდა, ლულა ხელახლა დავფერეთ ლურჯად, ცალკე ჩახმახის რესტავრაცია მოხდა, მერე დავაკონსერვეთ, ანუ ფუნქციონირებს ისე, როგორც ორიგინალი, ანუ ისვრის. ეს დამბაჩა იმდენად მაღალი ხარისხის ნაკეთობაა, რომ ვფიქრობ, თავადის საკუთრება უნდა ყოფილიყო. ეს ნივთები, წარმოიდგინეთ, დიდი ხანია არავის არ გაუწმენდავს, მაგრამ მაინც კარგ მდგომარეობაშია ყველაფრის ფონზე. კონსერვაციის მერე, ამ პირობებშიც კი დაახლოებით 20 წელი არაფერი არ მოუვათ...

- მოუწესრიგებელი ფონდ-საცავეებიდან დღეს ხშირად ისმის - "ექსპონატები შეიძლება გაქრეს". ექსპონატებს აზიანებს არა მარტო გარემო პირობები, არამედ ხელით შეხებაც...

- აბა რა! იცით რა, ფონდებში სამუშაო ბევრია, მაგრამ ეს პროექტი "კვალიფიციური თანამემამლეების დროებითი ჩამოსვლა II", რომელსაც ახორციელებს მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაცია ჰოლანდიის მთავრობის მხარდაჭერით, გულისხმობდა ჩემი გამოცდილების გაზიარებას მუზეუმის მეიარაღე-რესტავრატორებისთვის, რომ ყველა ის ექსპონატი, რაც ორიგინალში ინახება, დიდხანს შევინარჩუნოთ... ყველა ის ექსპონატი, რომელსაც ხელი მოვკიდეთ, დაჟანგვისკენ იყო წასული და ეს გააკეთა ნესტმა. ყველაზე ცუდად ამ ნივთებზე მოქმედებს ტემპერატურის ცვალებადობა... ახლა მუზეუმში პირობები ნელ-ნელა უკეტესდება, ცალკეულ ფონდებს და ფონდებში დაცულ ექსპონატებს ყურადღება ექცევა, თუმცა არ შემიძლია არ გითხრათ ის, რომ გიორგი სააკაძის თოფი მძიმე მდგომარეობაშია, მასზე ბევრია სამუშაო, რასაც დიდი დრო და სხვა ტექნიკური საშუალებები სჭირდება. ეს ექსპონატი მუზეუმისთვის ისევე ღირებულია, როგორც მეფე ერეკლეს ხმალი თავისი ნაკეთობით...

- ისტორიულად თუ არის ცნობილი, ვინ გამოჭედა ერეკლე II-ის ხმალი? რა განასხვავებს ამ სამეფო ხმალს იმდროინდელი მეომრების იარაღისგან? ორიგინალს ალბათ, აქვს ოსტატის ინიციალები, სიმბოლიკა, ან თუნდაც მოკლე წარწერა?

- ხმლის პირზე არის ოსტატის ოქროს დამღა, მაგიური კვადრატი და დიდი წარწერა, რომელიც ორი ნაწილისგან შედგება. ოქროს დამღას ასეთი წარწერა აქვს: "გააკეთა ქალბ-ალიმ, ასუდულა ისპაჰანელის შვილმა". ირანულ კლასიკურ ხმლებში ეს ძალიან ცნობილი, ამასთან უიშვიათესი დამღაა, რაც ძალიან ძვირად ფასობს - კლასიკური "შამშირია", რაც "ვეფხვის კლანჭს" ნიშნავს. ჩემი აზრით, ეს უნიკალური, უიშვიათესი ხმლის პირია, რომელიც ასადულას შვილმა ქალბ-ალიმ შეასრულა სეფიანთა პერიოდში XVI საუკუნის ბოლოს XVII საუკუნის დასაწყისში. ეს ხმალი ერეკლეს საჩუქრად გამოუგზავნა ირანის ნადირ შაჰმა მალაჩის დამარცხების შემდეგ. დიდი წარწერის ბოლომდე გაშიფვრა ვერ მოვახერხე, რამდენიმე ირანოლოგმაც ნახა, თუმცა მიახლოებით ასე იკითხება: "დიდი მეფის გზავნილი მეგობრისადმი". ერეკლე მეფე საუკეთესო მხედარმთავარი იყო, ბუნებრივია, რომ მან კარგად იცოდა საბრძოლო იარაღის ფასი - ეს ხმალი არის ირანული ხელოვნების კლასიკური ნიმუში... და რა თქმა უნდა, მეფეს არაერთი ხმალი ექნებოდა თავის კოლექციაში, თუმცა ვიცი, რომ ერეკლეს ეს ხმალი ერთადერთი სპარსული ხმალია, რომელიც ისტორიამ შემოგვინახა. ხმლის ვადას ქვემოდან ორსავე მხარეს დაუყვება წარწერა, რომელიც საერთო ჯამში ქმნის ტექსტს: "გააკეთა ღულუმთაგან უმცირესმა აბუ ალ-ყასიმ მეზარნიშემ"...

- როგორ შეისწავლეთ სამეფო ხმლის ორიგინალი, ეროვნული მუზეუმის ფონდიდან ექსპონატის გატანა ხომ აკრძალულია? საერთოდ, როგორ დაიწყეთ მუშაობა?

- ხელთათმანებით შევეხე ხმლის ორიგინალს, ფოტოები გადავუღე, გავზომე დეტალურად... თავიდან ყველაფერი ასე დაიწყო: ორი წლის წინ სტუმრად ვიყავი ეროვნულ მუზეუმში, სრულიად მოულოდნელად მამუკა ქაფიანიძემ მკითხა: შეგიძლია ერეკლეს ხმლის ზუსტი ასლის შესრულებაო? ბუნებრივია, ასეთი კითხვის შემდეგ სურვილი და ინიციატივა გამიჩნდა, რადგან ამ ხმალს ბავშვობიდან ვიცნობ, ბევრჯერ მინახავს, ბავშვობის ოცნებაც გამახსენდა, - სულ მინდოდა მისი მსგავსი რამ გამომეჭედა... და დავთანხმდი, შემიძლია მეთქი. მერე მუზეუმის დირექტორის, დავით ლორთქიფანიძის სახელზე დავწერე მოხსენება - ორიგინალის შესწავლის ნებართვაზე, მუზეუმის კურატორი მამუკა ქაფიანიძე არნახული ენთუზიაზმით დამიდგა გვერდში... მაქსიმალურად ვეცადე ასლი ზედმიწევნით ზუსტი ყოფილიყო ორიგინალთან, თუმცა ისიც ვიცი, რომ ორი ერთნაირი ნივთი არ არსებობს... მილიმეტრების მეათედშია დაცული ხმლის პირის და ნაწილების ზომები, გავაკეთე დეტალების გრავირება, შემდეგი ეტაპი იყო ოქროთი ზარნიში - დაახლოებით, 25 გრამი ბაჯაღლო ოქრო დასჭირდა.

- ერეკლეს ეს ხმალი, რომელსაც თავისი დამზადების ხარისხით სამეფო საჭურვლის ღირსება გააჩნია, არის საუკეთესო - "ბულატის" ფოლადი. ცნობილია, რომ "ბულატის", იგივე ჯავარის ფოლადის ხმლების დამზადების ხელოვნებას ოსტატები საიდუმლოდ ინახავდნენ მემკვიდრეობით, ამიტომ საინტერესოა, ტექნოლოგიურად რამდენად რთული პროცესია ამ სპარსული "ბულატის" გამეორება?

- რთული იყო, ძალიან შრომატევადი, მაგრამ შესაძლებელი. "ჯავარის" ფოლადის დამზადება ბავშვობიდან მაინტერესებს, სულ ვსწავლობ მის ხარისხს, უფრო მეტს გეტყვით, აქ მხოლოდ თეორიული ცოდნა, რა თქმა უნდა, არ არის საკმარისი, ასეთი ფოლადის შექმნას აქვს თავისი წესი, ტრადიცია, ტექნოლოგიური სტრუქტურა და რაც მთავარია, უნდა გამოცდილება. ბუნებრივია, პროექტის ავტორი და ხელმძღვანელი მე ვარ და სამუშაოს ლომის წილი ჩემი შესრულებულია, თუმცა ჩემი თხოვნით ხმლის ფოლადი ერთმა ოსტატმა დაამზადა, შემდეგ ჩემს სახელოსნოში დამუშავდა და საბოლოო სახე მიიღო. ფოლადის ტიპია - ბულატი, ე.წ. "ბოჩკოვანი დამასკო", ხმლის პირი შედგება ორი სახის ფოლადისაგან Õგდ და ჟრ45დ თანაბარი პროპორციით. საშუალო სიმაგრე როკველის სკალით - 55-57 ერთეულია. პირველადი პაკეტი შეკრულია 4X4 და შემდეგ გაჭედილია მოზაიკური ბულატის ტექნოლოგიით, რამაც საბოლოოდ შეადგინა სულ 70 000 ფენა კრისტალი. ხმლის პირს მთელ სიგრძეზე ვერტიკულურად აქვს გადანაწილებული ორნამენტები, რომლებიც მეორდება - ე.წ. "მუჰამედის 40 ნაბიჯი". მსუბუქი დარწყმისას ხმლის პირი ზარივით ხმას გამოსცემს, ეს ფოლადის სისუფთავეზე მეტყველებს. ტარი - ვადაჯვარია, ტარის ბურთულა და ასევე ქარქაშის საკიდები დამზადებულია მაღალნახშირბადული ფოლადისაგან "ც-45", ამის შემდეგ გრავირებულია და ოქროთი მოზარნიშებული. გამოყენებულია ლომვეშაპის ეშვი, რომელიც შეწკვეთით დანიიდან გამომიგზავეს. ქარქაშის ხის მასალად შევარჩიე მაგნოლია, რომელსაც იაპონიაში იყენებენ "კატანას" ქარქაშებისთვის. ქარქაში ბოლოვდება ფოლადის ბუნით ორნამენტების გარეშე, მასზე ერთადერთი ისლამიტური (მეჩეთის სახურავის) მხატვრული ორნამენტია, რომელიც ხის კორპუსს უკავშირდება...

- რამდენს იწონის სამეფო ხმლის ასლი?

- უქარქაშოდ 935 გრამია, ქარქაშიანად კი 1304 გრამი.

- საავტორო ასლი დასრულებულია, რა იქნება შემდეგ? - ამ ექსპონატზე საავტორო უფლება ოფიციალურად აქვს როგორც მის შემსრულებელს, ასევე ეროვნულ მუზეუმს... და კიდევ, რა სამუზეუმო სტატუსი, მნიშვნელობა და დანიშნულება ექნება მეფე ერეკლეს ხმლის საავტორო ასლს?

- ისტორიაში დარჩება, როგორც კარგი საავტორო ნამუშევარი. ეროვნული მუზეუმი რამდენადაც ვიცი, ამ ასლის პრეზენტაციისთვის ემზადება, თუკი შეისყიდის იარაღის ფონდში დარჩება, ეს გამეხარდება, თუმცა მუზეუმს ორიგინალი აქვს, შეიძლება არ დაინტერესდეს, რადგან საკმაოდ სოლიდურ თანხებზე იქნება საუბარი.

- ზუსტი ასლების დამზადება, სამუზეუმო სტანდარტებით, კარგი პრაქტიკაა საექსპოზიციოდ ორიგინალების დაცვისთვის...

- დიახ.

- შეიძლება ეს საავტორო ასლი შეიძინონ ევროპის სამხედრო მუზეუმებმა?

- რატომაც არა?! როგორც საავტორო ნაკეთობა და როგორც ქართული ისტორიის ნაწილი...

- ეროვნული მუზეუმი ამ ძვირადღირებულ პროექტს არ აფინანსებს, საინტერესოა, რომელი საინვესტიციო ფონდებიდან მოიძიეთ თანხები?

- ამ პროექტს პირადად მე ვაფინანსებ...

- რამდენია პროექტის ბიუჯეტი?

- დაახლოებით 9000 ევრო, შეიძლება მეტიც, ეს მხოლოდ მასალების ხარჯია, ამას უნდა დაემატოს ჩემი ხელობის თანხა და ცალკე კიდევ მესამე პირთა სამსახური: ოქროს ზარნიში, გრავირება... ჩემი მკაცრი სელექციის ქვეშ ვმუშაობდით, ყველა გამოყენებული მასალა უმაღლესი ხარისხისაა, ღირსეულად ედრება ორიგინალს: ფოლადით, ზომებით, წონით, გამოყენებული მასალებით... შემიძლია თამამად გითხრათ, რომ კმაყოფილი ვარ და ისიც ვიცი, რომ მუზეუმს მოეწონება. იცით რა, მე ამ პროექტმა უდიდესი პასუხისმგებლობა დამაკისრა და ჩემში სიამაყის გრძნობაც გააჩინა. ერთმა ფრანგმა ოსტატმა ამას წინათ, 5000 ევრო შემომთავაზა მარტო ხმლის პირში, ანუ "ბულატის" ფოლადში. ცივი უარი ვუთხარი, იმ წუთში მან არც კი იცოდა ამ ხმლის ისტორია, მარტო ხელობა შეაფასა, ხომ გესმით?.. საბრძოლო აღკაზმულობა - ხმლები, მუზარადები, ჯაჭვის პერანგები კულტურული ფასეულობაა, როგორ გითხრათ, აი, ხევსურული საბრძოლო აღჭურვილობა - ეს არის ჩვენი ეროვნული იარაღი, რომელმაც ჩვენ გადაგვარჩინა. მე მხვდა წილად, პირველს აღმედგინა ხევსურული ჯაჭვის პერანგი "გუდამაყრული ჩაბალახი." ეს საქართველოს მუზეუმმა ძალიან საჭირო და მნიშნველოვან მოვლენად შეაფასა.

ერეკლეს სამეფო ხმლის ასლი საქართველოში აქტუალურია, ბუნებრივია ევროპაშიც ვაჩვენებ, იქ ქართული საბრძოლო იარაღის პრეზენტაციაზე მუდმივად ვზრუნავ და რა თქმა უნდა, ახლაც ვიზრუნებ.

 

***

 

"ერკლეს ხმალი" - ჟურნალი "ვაპენფეიტენ" - ჰოლანდია, იანვარი 2010. ავტორი: მარკ მარბოტ. მიჰყევი ბმულს

 

***

 

ჟურნალი "იომ"- კვალიფიცირებული თანამემამულეების დროებით სამშობლოში დაბრუნება, ოქტომბერი 2009. მიჰყევი ბმულს

 

***

ისტორიაში დარჩება როგორც კარგი საავტორო ასლები
თავისუფალი უნივერსიტეტი, სექტემბერი 2009. მიჰყევი ბმულს

***

 

რა ანდო ქართველ მესაჭურვლეს ევროპის სამეფო კარმა და ვინ ასწავლა გოჩა ლაღიძეს ჭედურობის ყველაზე მთავარი საიდუმლო

თამუნა ნიჟარაძე, ჟურნალი "თბილისელები", 16 დეკემბერი 2009 წელი.



გოჩა ლაღიძეს ჭედურობის ულამაზესი ხელოვნების საიდუმლოებანი თბილისში ასწავლეს, თუმცა დიდ წარმატებებს სამშობლოდან შორს მიაღწია. 14 წლის წინ ევროპაში ბედის საძიებლად წასულმა მესაჭურვლემ ჰოლანდიაში ისეთი ნაკეთობები შექმნა, რომ მის საქმიანობაზე სამეფო კართან დაახლოებული ადამიანებიც კი ალაპარაკდნენ. სამშობლოში დროებით დაბრუნებულს ეროვნული მუზეუმის იშვიათი ექსპონატების რესტავრაციაც ანდეს, მათ შორის ერეკლე მეფის ისტორიული ხმალიც იყო. გოჩა ლაღიძე პედაგოგიურ საქმიანობასაც ეწევა, მართალია გრდემლთან შეგირდები არ ჰყავს, მაგრამ ჭედურობის საიდუმლოებებს ევროპის ცნობილ სასწავლებლებში უზიარებს მომავალ კოლეგებს...

– პროფესიით მხატვარ-რესტავრატორი ვარ, მესაჭურვლეობით ბავშვობიდან დავინტერესდი. ჩემი ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე, ძალიან ბევრ საინტერესო ადამიანს შევხვდი, რომელთაც ჭედურობასთან კავშირი ჰქონდათ. მათგან ბევრი რამ ვისწავლე, გავეცანი სხვადასხვა ტექნოლოგიებს, უპირველესად კი იმას, რაც ჭედურობის მთავარი საიდუმლოა. (იცინის) ჯუანშერ ჯურხაძემ, თემურ სულხანიშვილმა მასწავლეს როგორც ადამიანური ურთიერთობები, მათი დახმარებით ჩამომიყალიბდა ხედვა, გემოვნება ჭედურობაში. მუშაობაში ჩემი ფანტაზიაც ძალიან დამეხმარა. საქართველოდან 14 წლის წინ წავედი, მაშინ ჩვენთან ძალიან რთული სიტუაცია იყო, საერთოდ ვეღარ ვმუშაობდი, არც პერსპექტივა ჩანდა. ასე, ბედის საძიებლად წავედი ევროპაში. (იცინის) ახლა ვხვდები, მაშინ ეს სწორი გადაწყვეტილება რომ არ მიმეღო, ჩემი ცხოვრება უარესობისკენ წავიდოდა.

– როგორ მოახერხეთ ჰოლანდიაში თავის დამკვიდრება და რით დააინტერესეთ ნიდერლანდების სამეფო კარი, რომ მათ მათი ქვეყნისთვის უმნიშვნელოვანესი პიროვნების საჭურველი განდეს?
– თავიდან ძალიან გამიჭირდა თავის დამკვიდრება, მაგრამ კეთილი ადამიანების დახმარებით ყველა პრობლემას გავართვი თავი. 1996 წელს აუდენბოსის მუზეუმში გაიმართა გამოფენა, რომელიც ეძღვნებოდა ტექსელის აჯანყებას. მე მუზეუმში გამოვფინე ხევსურული აბჯარი, რომელმაც ყველას მოწონება დაიმსახურა. „გუდამაყრული ჩაბალახი“ 56 ათასი პატარა რგოლისგან შედგებოდა, მასზე ორი თვე ვმუშაობდი და 9 კილოგრამი ფოლადი გამოვიყენე. ამ ნაკეთობამ გასაოცარი შთაბეჭდილება დატოვა დამთვალიერებელზე, გამოხმაურება იყო ადგილობრივ პრესაშიც. ამის შემდეგ მე დამაკვალიანა მუზეუმის დირექტორმა ბენო ვან ტილბურგმა, მე გავგზავნე წერილი ნიდერლანდების სამეფოს სამხედრო მუზეუმში, რომელიც ქალაქ დელფტში მდებარეობს. ეს მუზეუმი თავისი სიდიდით და მნიშვნელობით ამ ქვეყნის ხუთ მუზეუმს შორისაა. წერილში გამოვხატე თანამშრომლობის სურვილი, თუმცა დიდი იმედი არ მქონდა, რომ მუზეუმიდან ვინმე გამომეხმაურებოდა. ერთ თვეში მივიღე პასუხი, რომელიც სამეფო კარის ატრიბუტიკით და პრინცის სახელით იყო დამოწმებული. მათ მიმიწვიეს ღია კარის დღეზე, სადაც შეძლებდნენ ჩემი ნაკეთობების ნახვას. მუზეუმის პერსონალს ძალიან მოეწონა „ხევსურული აბჯარი“, მუზეუმის მესაჭურვლემ, რომელსაც კონსერვატორი ეწოდება, მითხრა, რომ მომიძებნიდა სამუშაოს და შემომთავაზა მცირე ზომის მინიატურების დამზადება. მე გავაკეთე ევროპელი რაინდების მინიატურები, რომლებიც მეორე ჩვენებაზე წარვადგინე. ამ ჩვენებას ესწრებოდა ქვეყნის მთავარი კონსერვატორი, რომელმაც ორ კვირაში შემომთავაზა, რომ მუშაობა დამეწყო მათთვის უმნიშვნელოვანეს სამეფო რელიკვიაზე. ჰოლანდიასა და ესპანეთს შორის ხანგრძლივი ომის დროს, ჰოლანდიას ძალიან დიდი სამსახური გაუწია პრინცმა მაურიო ორანელმა, ის არის ძალიან მნიშვნელოვანი ისტორიული პიროვნება, რომელმაც შეძლო ესპანელების განდევნა ჰოლანდიიდან. მე შემომთავაზეს ამ პრინცის აბჯრის ზუსტი ასლის შექმნა. ამ ლეგენდარული მხედართმთავრის საჭურვლის ორიგინალი ავსტრიელი იმპერატორის ყოფილ სასახლეში, ვენის ხელოვნების მუზეუმში ინახება, პრინცმა საკუთარი აბჯარი თურმე სიცოცხლეშივე უსახსოვრა ავსტრიის კათოლიკური ეკლესიის ეპისკოპოსს. ჰოლანდიელების ოცნება იყო, რომ პრინცის აღჭურვილობის ასლი მათ ქვეყანაშიც ყოფილიყო დაცული. ჩემთვის ეს შემოთავაზება, იყო ძალიან დიდი რისკი, თუმცა ამაზე უარს ვერ ვიტყოდი.

– როგორ მუშაობდით პრინცის აბჯრის ასლზე, მუზეუმებში ხომ ისტორიული რელიკვიები განსაკუთრებულ პირობებში ინახება, მათთან ხელის ხლებაც კი კატეგორიულად იკრძალება, არათუ გატანა მუზეუმიდან. ამას გარდა ოთხსაუკუნოვანი, უცხო ქვეყნის ისტორიის კუთვნილების გამოჭედვა ტექნოლოგიურადაც რთული უნდა ყოფილიყო.
– ვერ ვიტყვი, რომ რთული არ იყო ეს საქმე. მე გამომიგზავნეს ოცგვერდიანი კონტრაქტი, მომცეს ოთხასი საათი მოსამზადებელი სამუშაოებისთვის, 1 600 საათი საჭურვლის შესაქმნელად. კონტრაქტით მთავარი მოთხოვნა იყო, გამეკეთებინა ორიგინალის ზუსტი ასლი ასპროცენტიანი ხარისხით. თავიდან გადაწყვეტილი იყო, ჩვენ ჩავსულიყავით ავსტრიაში, მაგრამ მე რომ ავსტრიელების ყურადღების ცენტრში არ მოვქცეულიყავი, ვითომდა გამოფენაში მონაწილეობის მიზნით, ნიდერლანდებმა ავსტრიელებისგან გამოითხოვეს პრინცის აღჭურვილობა. ეს იყო ჯენტლმენური მოლაპარაკება, თავდაცვის სამინისტროების და მაღალი თანამდებობის პირების ჩარევის გარეშე. ჰოლანდიელების ამ ოსტატურმა ხრიკმა გაამართლა – მე მომეცა საშუალება დამეშალა ერთადერთი ორიგინალი. ჯერ შევისწავლე მუზარადი, შემდეგ ყელის, მკერდის და ზურგის აბჯრები, შემდეგ – მხრები, მკლავები, ფეხები, ხელთათმანები... ვიმუშავე 10 დღე, გადავიღე სურათები, მთელი აღჭურვილობა შევისწავლე ვიდეოკამერით. სამუშაო იყო ძალიან დიდი, აბჯარი შედგება 169 სხვადასხვა ზომის და სისქის ლითონის ფირფიტისგან, რომლებიც ერთმანეთზეა მორგებული და ერთმანეთს 600 დეტალით უკავშირდება. ყველა ნაწილს დაჰყვება გრავირებული ღარი, მუზარადის კაუჭები, მოქლონები. ორიგინალი შავი ფერის იყო, ასლი კი, ლურჯი ფერის გავაკეთე.

– რატომ?
– ორიგინალი რამდენჯერმეა რესტავრირებული, სავარაუდოდ, აბჯარი თავიდანვე არ იყო შავი, ამას გარდა, თავად მთხოვეს, რომ ასლი ლურჯი ფერის ყოფილიყო. რამდენიმეთვიანი მუშაობის შემდეგ მოხდა ასლის პრეზენტაცია, რომელიც ახლა მუზეუმის ოთხმოცწლიანი ომის საგამოფენო დარბაზში ინახება. სხვათა შორის, მე ჩემთვისაც გავაკეთე, პრინცის აღჭურვილობის ასლი, რომელიც სახლში მაქვს და იმაზე უკეთესიც კი გამოვიდა, რაც მუზეუმში ინახება. ჩემს ასლს ზურგიც გავუკეთე და „ნაკლული თითიც“, რაც არც ორიგინალს ჰქონდა და არც მუზეუმისთვის განკუთვნილ ასლს. (იცინის) მე ასევე გავაკეთე პრინც მაურიცის აბჯრის ასლი, რომელიც მას 12 წლის ასაკში ეცვა. პრინცი დახატა იმ ეპოქის ყველაზე ცნობილმა მხატვარმა, ეს ნახატი დედოფალ ბეატრისის პირად კოლექციაში ინახება. მე, როგორც ვიცი, დედოფალსა და პრინცს აქვთ ინფორმაცია ჩემი საქმიანობის შესახებ. მე ვინახულე ეს ნახატი, აბჯარი გავაკეთე ჩემი შვილის ტანზე, რომელიც მაშინ თორმეტი წლის იყო.

– თქვენს ანგარიშზე არის „არბალეტი,“ რომელიც სამიზნეში ისვრის 250 მეტრის მანძილზე, კიდევ რაზე მუშაობთ?
– ძალიან ბევრი ქანდაკება მაქვს გაკეთებული ვერცხლში, ვაკეთებ საეკლესიო ნივთებს. ნაკეთობები იქმნება ცივი და ცხელი ჭედვით, ვმუშაობ გრდემლზე, ჩაქუჩებით. ვიყენებ ფურცვლოვან ფოლადს, რომლისგანაც იქმნება ნაკეთობები, ხოლო ბოლოს ხდება მათი პოლირება. ერთ ფრანგს ჩემი აბჯარი ფაბრიკაში გაკეთებული ეგონა (იცინის). ბოლო ორი წელი მთლიანად რესტავრაციაზე გადავერთე. როდესაც შეკვეთას ვიღებ, ვადგენ კონცეფციას, რომ ნივთი მაქსიმალურად მივიყვანო ორიგინალურ მდგომარეობამდე. ჩვენი მთავარი პრინციპია, რომ არ დაზიანდეს ორიგინალი და ასლი არ გამოვიდეს იმაზე კარგი, რაც დედანია. მე ახლა მაქვს ჩემი სახელოსნო, თუმცა ადრე ვმუშაობდი სამჭედლოში, სადაც პატარა ადგილი მქონდა დაქირავებული. როცა იქ პრინცის აბჯრის ასლის გამოჭედვა დავიწყე, სახელოსნომ მუშაობა შეწყვიტა – მთელი ყურადღება ჩემზე იყო გადმოტანილი, მერე მთხოვა უფროსმა: თუ არ გინდა რომ გავკოტრდე, აქვე ახლოს, სადმე უნდა გადახვიდეო და თან 20 ათასი გულდენის ჩეკი მაჩუქა. (იცინის) იმ ფულით გავაკეთე ახალი სახელოსნო. henk ვისერმა, რომელიც კოლექციონერი იყო, გამომიგზავნა ისტორიული გრდემლი. კოლექციის შეგროვება ჩემი ჰობიც არის. მაქვს დამასკოს დანების დიდი კოლექცია, ჩემს კოლექციაში ყველაზე ძვირფასია თბილისური, ძალიან ძველი ქართული ხანჯალი, რომელიც შემთხვევით ჩამივარდა ხელში.

– თქვენ მუშაობთ ეროვნული მუზეუმის ექსპონატებს, მათ შორის, ერეკლე მეფის ხმლის რესტავრაციაზე. რომელ ნივთებს ჩაუტარდათ რესტავრაცია და რა მდგომარეობაშია ახლა ერეკლეს ხმალი?
– როგორც ქართველისთვის ჩემთვის ეს ძალიან საპატიო მისია იყო. ამ ხმლით ერეკლე მეფეს ძალიან ბევრი ბრძოლა აქვს მოგებული, მასთან შეხებამ გამიჩინა განცდა, რომ რაღაც ფორმით, დავბრუნდი წარსულში, ამ სახელოვან მეფესთან... ხმლის პირზე არის ოსტატის ოქროს დამღა, მაგიური კვადრატი და დიდი წარწერა. დამღას ასეთი წარწერა აქვს: „შეასრულა კალიბ ალიმ, ასუდოლა ისპაჰანის შვილმა“. ირანულ კლასიკურ ხმლებში, ეს უიშვიათესი დამღაა, რაც ძალიან ძვირად ფასობს, კლასიკური „შამშირია“, რაც ნიშნავს „ვეფხვის კლანჭს“. ეს ხმალი ერეკლეს ნადირ შაჰმა გამოუგზავნა საჩუქრად. თუმცა, როგორც ამბობენ, ამ ხმალში ერეკლეს ნახევარ ირანს სთავაზობდნენ. ჩვენ ვერ მოვახერხეთ ხმალზე გაკეთებული დიდი წარწერის ბოლომდე გაშიფვრა, თუმცა მიახლოებით, წარწერა იკითხება ასე: „დიდი მეფის გზავნილი მეგობრისადმი“.

ამ ხმალს ბავშვობიდან ვიცნობ, ბევრჯერ მაქვს ნანახი. სულ მინდოდა, რომ მისი მსგავსი რამ გამომეჭედა, ამიტომაც საათობით ვიდექი ხოლმე ამ ხმალთან. როცა ეროვნულ მუზეუმში ყოფნის დროს მამუკა ქაფიანიძემ ხმლის რესტავრაცია და ასლის შესრულება შემომთავაზა, ერთი წუთით არ მიყოყმანია. ხმლის პირი და ტარი ჟანგვის პროცესში არ იყო, მაგრამ ჭუჭყი და კოროზია აღენიშნებოდა. ისე გავწმინდე და დავამუშავე, რომ კოროზია აღარ გაუჩნდეს, ანუ ის უკვე დაკონსერვებულია. დაზიანებული იყო ხმლის ქარქაში, ტყავი – გამომშრალი და გაქერცლილი. ქარქაში ადრე ყოფილა რესტავრირებული, მაგრამ არასწორად – ტყავი ისე იყო ჩაკერებული, რომ ხმალი ქარქაშში არ ჩადიოდა. ჩვენ მოვხსენით ბუნიკი, რომელიც თავიდან დამუშავდა. მოვაშორეთ ხის ის ნაწილი, რომელიც ხმლის პირს არ აძლევდა საშუალებას, ხმალი ქარქაშში ბოლომდე ჩასულიყო. ახლა ერეკლეს ხმალი თავისუფლად ჩადის ქარქაშში და საფრთხე აღარ ემუქრება. რაც შეეხება ხმლის ასლს, მილიმეტრებშია დაცული ხმლის პირისა და ნაწილების ზომები, ახლა ვაკეთებ დეტალების გრავირებას – შემდეგი ეტაპია ზარნიში ოქროთი, რისთვისაც 35 გრამი ბაჯაღლოა საჭირო.

ჩვენ ასევე ჩავუტარეთ ბაგრატიონების სამეფო ოჯახის გორდა ხმლების, მოოქროვილი დამბაჩის, მეცამეტე საუკუნის ზარდახშის რესტავრაცია. ეს არის უნიკალური დამბაჩა, ლულა სულ დაჟანგებული ჰქონდა, არ მუშაობდა ჩახმახი.. დამბაჩა დაიშალა მთლიანად, ლულა ხელახლა დაიფერა ლურჯად, ჩახმახიც რესტავრირებულია, რის შედეგადაც დამბაჩა ისევე ფუნქციონირებს, როგორც ორიგინალი. ჩვენ ასევე ვმუშაობთ გიორგი სააკაძის თოფზე, რომელიც ინკუსტრირებულია მოზაიკით. მათი 60 პროცენტი ამოვარდნილია, ამ თოფის რესტავრაციისთვის საჭიროა მისი სპექტრული ანალიზის ჩატარება და ფერადი ლითონებით მოზაიკის გაკეთება. რესტავრაციის შედეგად თოფს პირვანდელი სახე დაუბრუნდება.

– საქართველოში დაბრუნებას როდის აპირებთ?
– ჯერჯერობით არ ვიცი, საქართველოში ძალიან ხშირად ჩამოვდივარ, მაგრამ ვერ ვიტყვი, როდის დავბრუნდები აქ. მე მიყვარს საქართველო, მაგრამ მიყვარს ჰოლანდიაც – ამ ქვეყანამ, ყველაზე რთულ პერიოდში, ახალი ცხოვრების დაწყების შანსი მომცა..

 

***


"ქართული უნივერსტეტი, 2009 წლის სექტემბერი (მიჰყევით ბმულს)

 

***

 

რკინის მესაიდუმლე... 

მზეხა მახარაძე, ჟურნალი "პირველი", 2009 

“10 წლის მანძილზე, წარუმატებლად ეძებდა ნიდერლანდების სამეფოს სამხედრო მუზეუმი ოსტატს, რომელიც ჭედვის ტექნიკის სათანადო ცოდნით იქნებოდა აღჭურვილი და პრინცი მაურიცის 1590 წლის დროინდელი რკინის საბრძოლო საჭურვლის ასლს გამოჭედავდა. ეს შეძლო მხოლოდ ქართველმა მესაჭურვლე გოჩა ლაღიძემ, რომელიც იან პიტ პაიპეს თქმით, ნაღდი პროფესიონალია. საოცარია ამ ხელოვანის შემოქმედებითი ძალა, ამოუწურავი შესაძლებლობანი, ინტუიცია, ისტორიის, ადამიანის ანატომიის ცოდნა.” _ ასე გამოეხმაურა ევროპული პრესა გოჩა ლაღიძის სენსაციურ წარმატებას ჰოლანდიაში, იქ, სადაც 15 წლის წინ ჩავიდა და “აბჯარასხმული რაინდების სამყაროში” თავისი ხელოვნებით ყველა მოხიბლა. “თუბალთა ქვეყნიდან” გოჩა ლაღიძემ შექმნა ის, რაც ალბათ, ვერავინ გაიფიქრებდა... ევროპაში მას კარგად იცნობენ და იციან, რომ პრინცი მორიც ორანელის საომარი აღჭურვილობის, მაქსიმილიანის სამეფო ჯავშნის, შუბოსნების აბჯრების, იან ვან შხაფელაარის საჭურვლის, საბრძოლო იარაღებისა თუ... კლასიკური მოოქროვილი მუზარადების საავტორო ასლები “რკინის მესაიდუმლეს” ეკუთვნის. თუ ნახავ, დროში იმოგზაურებ და დარჩები გაკვირვებული... გოთიკურ-რენესანსული სტილის ეს საგანძური ჰოლანდიის, ლუქსემბურგის, ბელგიის, ავსტრიის, შვეიცარიის, გერმანიის პრესტიჟულ მუზეუმებშია გაბნეული და იმ ლეგენდაზე მოგვითხრობს, რომელშიც გამოგონილი თითქმის არაფერია... აბჯარს ორი საუკუნეა აღარ აკეთებენ, აღარც ატარებენ და იქნებ ამიტომაცა მიიჩნევენ, რომ ეს იშვიათი და საინტერესო ხელოვნება თანამედროვეობის უფრო მისტიკური Aღთ-ია.

 

გოჩას ფენომენის აღმოჩენა ტექსელის საზღვაო მუზეუმის გამოფენიდან იწყება... აქ მისი ხელოვნების ძალა ექსპერტებმა მაშინ მიიღეს, შეიცნეს და კიდეც დაიჯერეს, როცა ხევსურული აბჯარი თავისი სრული საბრძოლო აკაზმულობით ნახეს _ ჯაჭვის პერანგი, ფარი, ხმალი, ხანჯალი, ჩაჩქანი, ჩაფხუტი, სამკლაურები, საფუხრეები... ეს ე.წ. “გუდამაყრული ჩაბალახი”, რომელიც 56 ათასი პატარა რგოლისგან შედგება და 9 კილოგრამი ფოლადი სჭირდება, გოჩამ ორ თვეში მოქსოვა. გაოცებულია მუზეუმის დირექტორი ბენო ვან ტილბურგი, უკვირს ნიდერლანდულ ელიტას, ინტერესი მატულობს და... ეს ექსპონატი მერე და მერე, თითქმის მთელი ევროპის მუზეუმებში გამოიფინება, თითქმის მთელ დასავლეთს მონუსხავს, მანამდე კი გაზეთ ”Hელდერსე ჩოურანტ”-ში დაიბეჭდება: “ტექსელზე გოჩა ლაღიძე მოვიდა მშვიდობიანი მიზნებითა და შემართული ხმლით, რომელსაც შუა საკუნეების დროინდელი ქართველი რაინდები ატარებდნენ... ეს საბრძოლო კოსტუმი ასკეტური შრომის შედეგია, იგი წარმოადგენს მთიელ ქართველთა შუა საუკუნეების აბჯრის დღევანდელ ინტერპრეტაციას“.

 
რა მოხდა შემდეგ? _ დელფტში ნიდერლანდების სამეფოს სამხედრო აღჭურვილობის მუზეუმი გოჩას პრინც მორიც ორანელის აბჯრის ზუსტი ასლის შექმნას მიანდობს. ლეგენდარული მხედართმთავრის ერთადერთი საჭურვლის ორიგინალი, რომელიც 1590 წლით თარიღდება, ვენის ხელოვნების ისტორიის მუზეუმის რელიკვიაა. ისტორიული ქრონიკებიდან ვიგებთ, რომ ნასაუს გრაფმა მორიც ორანელმა საკუთარი აბჯარი თურმე სიცოცხლეშივე უსახსოვრა ავსტრიის კათოლიკური ეკლესიის ეპისკოპოსს. გავა თითქმის 400 წელი და... ნიდერლანდელები როცა ამ განძის უკან დაბრუნებაზე ვერც კი იოცნებებენ, “რკინის მესაიდუმლე” ნასაუს გრაფის აბჯრის ასლის გამოჭედვას დაიწყებს... ეს ასლი ჰოლანდიაში სამუდამოდ უნდა დარჩეს. ხდება უპრეცედენტო რამ _ გოჩა შლის ორიგინალს, შლის ექსპერტების თანდასწრებით... თეთრი ხელთათმანებით ეხება, ვიდეოკამერით სწავლობს იკონოგრაფიულ ექსპონატს... მუზეუმის კურატორები მკაცრად აკონტროლებენ ქართველ ოსტატსაც და დროსაც _ 10 დღე სჭირდება ექსპონატის მილიმეტრებში გაზომვას, 400 საათი მოსამზადებელ სამუშაოებს, 1600 საათი პრინცის საჭურვლის შექმნას... ქართველ მჭედელთან ოფიციალურად, ოცგვერდიან კონტრაქტს აფორმებენ. მოითხოვენ ორიგინალის ზუსტ კოპირებას, მოითხოვენ იმ ეპოქისეულ ესთეტიკას და რა თქმა უნდა, ხარისხს... პროექტი ითვალისწინებს ოთხ დამოუკიდებელ ხელშეკრულებას: პირველი _ მუზარადის დამზადებას, მეორე _ ყელის, მკერდისა და ზურგის აბჯრების, ხოლო დანარჩენი კი მხრების, მკლავების, ხელთათმანებისა და ფეხის საჭურვლის შექმნას... იწყება გამოჭედვა და... ეს ფაქტი უკვე დიდი და საამაყო მოვლენაა თვითონ ნიდერლანდების მონარქისა და სამეფო ოჯახისთვის.

 

გოჩას ჰოლანდიურ სახელოსნოში ექპერტები ყოველდღე ამოწმებენ ასლის ტესტირებას, იუნესკოდან ვენეციის სამხატვრო აკადემიის პროფესორი სამჯერ ესწრება მუშაობის პროცესს... სამუშაო რთულია, იმაზე რთული ვიდრე წარმოედგინათ, მაგრამ საბოლოო ნამუშევარი, ვინც ნახა, არაერთხელ უთქვამთ, ყველა დარჩა “ერთნაირად პირდაღებული”, ყველა “წამიერად გაიყინა”... ექსპონატი 169 სხვადასხვა ზომისა და სისქის ლითონის ფირფიტებისგან შედგება, რომლებიც ჭედვით ერთმანეთზეა მორგებული და ერთმანეთს 600-მდე დეტალით უკავშირდება. აქ ყოველ ნაწილს ორმაგი გრავირებული ღარი დაჰყვება, მუზარადის კაუჭები, მოქლონები, ქამრის დეტალები კი მოოქროვილია... 

 

გაინტერესებთ, რა მოხდა მერე? გოჩა იქცა დასავლეთის მუზეუმებისთვის აღმოჩენად, მას უწოდებენ “ლეგენდიდან მოსულ მჭედელს”... მერე იუნესკოსა და ლუქსემბურგის კულტურის სამინისტროს მიერ ორგანიზებულ თანამედროვე ხელოვნების საერთაშორისო გამოფენაზე მისი მხატვრული მინიატურა "მორიცი" საუკეთესო ნამუშევრად აღიარეს და გრან-პრი მიანიჭეს. თუ ქართველ მესაჭურვლეზე ამბობენ, რომ “მან დაიწყო ნიდერლანდების შუასაუკუნეების ისტორიის არაერთი გამოტოვებული ფურცლის შევსება”, გოჩას ევროპულ ცხოვრებაში სხვა ცხოვრება მოვიდა “წარმატებების ჯაჭვური რეაქციით დატვირთული”... ის მონუმენტური შედევრები, თავისი ფორმით და შინაარსით, რომლებსაც “რკინის მესაიდუმლე” პრესტიჟული მუზეუმებისთვის ქმნის, სიმბოლური გააზრებაა იმისა, რომ დიდი ხელოვანები პატარა ქვეყნებშიც იბადებიან... “მე ბავშვობიდან მინდოდა ევროპელი რაინდის აღჭურვილობის დამზადება. ოცნება ავისრულე და ეს, ალბათ, ერთ-ერთი ქვეცნობიერი მიზეზი იყო, რატომაც წავედი ჰოლანდიაში, ეს ნაბიჯი მიმაჩნია განგების ნებად...” _ იტყვის დიდოსოსტატი. და მაინც, ნიდერლანდების სამეფო ის ქვეყანაა, რომელმაც აბჯარასხმული რაინდების ნაკვალევზე გოჩა ლაღიძე თავის ოჯახთან ერთად მიიღო. როგორც ამბობს, უყვარს იქ ცხოვრება, თუმცა იცის ისიც, რომ ორი სამშობლო არ არსებობს და “გზაში მყოფობის” სიმბოლურ თავშესაფარში ყველა გზა შინისკენ ბრუნდება საბოლოოდ...

 

საბოლოო დაბრუნებამდე, ახლა მის სახელოსნოში, რომელსაც სიმბოლურად “ვულკანუსის სამჭედლოს” ადარებენ, მეფე ერეკლე II-ის ხმლის საავტორო ასლი მზადდება. როგორც დიდოსტატი იტყვის, “პატარა კახის” ხმალთან შეხება “ძალიან ამაღლებული გრძნობაა, ჩემში წასრულის ფაქიზი განცდა შემოაქვს მითუმეტეს მაშინ, როცა ვიცი, რომ ეს ხმალი სასწაულებრივი გამარჯვებების მომსწრეა. მასზე მუშაობა მიადვილებს ყოველდღიურობას _ ჩემს სამშობლოსთან მაკავშირებს...”

 

_ გოჩა, ისტორიულად თუ არის ცნობილი, ვინ გამოჭედა ერეკლე მეფის ხმალი? რა განასხვავებს ამ სამეფო ხმალს იმდროინდელი მეომრების ხმლებისგან? ორიგინალს ალბათ, აქვს ოსტატის ინიციალები, სიმბოლიკა, ან თუნდაც მოკლე წარწერა?

 

_ ხმლის პირზე არის ოსტატის ოქროს კლეიმო (დამღა), მაგიური კვადრატი და დიდი წარწერა. ოქროს კლეიმოს ასეთი წარწერა აქვს: “შეასრულა კალიბ ალიმ, ასუდოლა ისპაჰანის შვილმა”. ირანულ კლასიკურ ხმლებში ეს ძალიან ცნობილი, ამასთან უიშვიათესი დამღაა, რაც ძალიან ძვირად ფასობს _ კლასიკური ‘შამშირია”, რაც “ვეფხვის კლანჭს” ნიშნავს. ეს ხმალი ერეკლეს საჩუქრად გამოუგზავნა ირანის ნადირშაჰმა. დიდი წარწერის ბოლომდე გაშიფვრა ვერ მოვახერხე, რამდენიმე ირანოლოგმაც ნახა, მიახლოებით ასე იკითხება: “დიდი მეფის გზავნილი მეგობრისადმი”. ერეკლე მეფე საუკეთესო მხედარმთავარი იყო, ბუნებრივია, რომ მან კარგად იცოდა, კარგი ხმლის ფასი _ ეს ხმალი არის ირანული ხელოვნების კლასიკური ნიმუში... და რა თქმა უნდა, მეფეს არაერთი ხმალი ექნებოდა თავისი საჭურვლის კოლექციაში, თუმცა ვიცი, რომ ერეკლეს ეს ხმალი ერთადერთი სპარსული ხმალია, რომელიც ისტორიამ შემოგვინახა.

 

_ როგორ შეისწავლეთ სამეფო ხმლის ორიგინალი, ეროვნული მუზეუმის ფონდიდან ექსპონატის გატანა ხომ აკრძალულია? არის თუ არა ერეკლე მეფის ეს ხმალი დაზიანებული? და საერთოდ, როგორ დაიწყეთ მუშაობა?

 

_ არავითარი ნაკლი, დაზიანება არა აქვს ხმლის პირს, ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ეს ექსპონატი დამზადებულია დიდოსტატის მიერ. თუ კარგად დავუკვირდებით ხმლის ორიგინალს, ხელის ოფლის მწვანე ოქსიდაციას შევამჩნევთ ძვლის ტარის ნაბზარებში. ქარქაში კი ძალიან არის დაზიანებული, აი, როგორ გითხრათ, ტყავია გამოშრალი, აქერცლილი... ეს სრულყოფილად შესრულებული საბრძოლო ხმალია, თუმცა ესთეტიკურად ძალიან ლამაზია, აქვს უნივერსალური ბალანსი, საკმაოდ მძიმეა _ 915 გრამია, მაგრამ ხელში რომ გიჭირავს, გაწონასწორებული ხარ, ანუ მისი სიმძიმე არ იგრძნობა.

 

როგორ დავიწყე?

 

2008 წლის იანვარში სტუმრად ვიყავი ეროვნულ მუზეუმში. სრულიად მოულოდნელად მამუკა ქაფიანიძემ მკითხა: შეგიძლია ერეკლეს ხმლის ზუსტი ასლის შესრულებაო? ბუნებრივია, ასეთი კითხვის შემდეგ სურვილი და ინიციატივა გამიჩნდა, რადგან ამ ხმალს ბავშვობიდან ვიცნობ, ბევრჯერ მაქვს ნანახი ჯანაშიას მუზეუმში, უფრო მეტიც, ბავშვობის ოცნება გამახსენდა, როცა სულ მინდოდა მას შევხებოდი, მისი მსგავსი რამ გამომეჭედა... და დავთანხმდი _ შემიძლია მეთქი, ჩემთვის კი გავიფიქრე, რომ ეს ხმალი ურთულესი პროექტია, თუმცა უნდა გავაკეთო მეთქი. მერე მუზეუმის დირექტორის, დავით ლორთქიფანიძის სახელზე დავწერე მოხსენება _ ორიგინალის შესწავლის ნებართვაზე, მუზეუმის კურატორი მამუკა ქაფიანიძე არნახული ენთუზიაზმით დამიდგა გვერდში... ამჟამად პროექტი დამთავრებული არ არის, მაქსიმალურად ვცდილობ, ასლი ზუსტი იყოს ორიგინალთან, თუმცა ისიც ვიცი, რომ ორი ერთნაირი ნივთი არ არსებობს... მილიმეტრების მეათედშია დაცული ხმლის პირის და ნაწილების ზომები. ახლა ვაკეთებ დეტალების გრავირებას, შემდეგი ეტაპია ოქროთი ზარნიში _ დაახლოებით, 35 გრამი ბაჯაღლო სჭირდება.

 

_ ერეკლეს ეს ხმალი, რომელსაც თავისი დამზადების ხარისხით სამეფო საჭურვლის ღირსება გააჩნია, არის საუკეთესო _ “ბულატის” ფოლადი. ცნობილია, რომ “ბულატის”, ანუ “ჯავარის” ფოლადის ხმლების დამზადების ხელოვნებას ოსტატები საიდუმლოდ ინახავდნენ მემკვიდრეობით, ამიტომ საინტერესოა, ტექნოლოგიურად რამდენად რთული პროცესია ამ სპარსული “ბულატის” გამეორება?

 

_ რა თქმა უნდა რთული პროცესია, შრომატევადი, მაგრამ შესაძლებელი. “ჯავარის” ფოლადის დამზადება ბავშვობიდან მაინტერესებს, სულ ვსწავლობ მის ხასისხს, უფრო მეტს გეტყვით, აქ მხოლოდ თეორიული ცოდნა, რა თქმა უნდა, არ არის საკმარისი, ასეთი ფოლადის შექმნას აქვს თავისი წესი, ტრადიცია, ტექნოლოგიური სტრუქტურა და, პროფესიონალიზმთან ერთად მნიშვნელოვანია მთელი პრაქტიკული გამოცდილება. ბუნებრივია, პროექტის ავტორი და ხელმძღვანელი მე ვარ და სამუშაოს ლომის წილი ჩემი შესრულებულია, თუმცა ჩემი თხოვნით ხმლის ფოლადი ერთმა ოსტატმა დაამზადა, შემდეგ ჩემს სახელოსნოში დამუშავდა და საბოლოო სახე მიიღო.

 

_ რა სამუზეუმო სტატუსი, მნიშვნელობა და დანიშნულება ექნება მეფე ერეკლეს ხმლის საავტორო ასლს?

 

_ ისტორიაში დარჩება, როგორც კარგი საავტორო ნამუშევარი. მუზეუმი თუ შეისყიდის ამ ასლს და საბოლოოდ იარაღის ფონდში დარჩება, ეს გამეხარდება...

 

_ ეროვნული მუზეუმი ამ ძვირადღირებულ პროექტს არ აფინანსებს, საინტერესოა, რომელი საინვესტივიო ფონდებიდან მოიძიეთ თანხები?

 

_ იცით რა, არანაიარი ფონდები და სპონსორები, ამ პროექტს პირადად მე ვაფინანსებ...

 

_ მარტო თქვენ?..

 

_ დიახ.

 

_ რამდენია პროექტის ბიუჯეტი?

 

_ მარტო მასალის ხარჯი, დაახლოებით 9000 ევროა, შეიძლება მეტიც... ამ პროექტმა მე უდიდესი პასუხისმგებლობა დამაკისრა და ჩემში სიამაყის გრძნობაც გააჩინა. ერთმა ფრანგმა ოსტატმა ამას წინათ, 5000 ევრო შემომთავაზა მარტო ხმლის პირში, ანუ “ბულატის” ფოლადში. ბუნებრივია, ცივი უარი ვუთხარი, იმ წუთში მან არც კი იცოდა ამ ხმლის ისტორია, მარტო ხელობა-ნაკეთობა შეაფასა, ხომ გესმით?.. საბრძოლო აღკაზმულობა _ ხმლები, მუზარადები, ჯაჭვის პერანგები კულტურული ფასეულობაა. როგორ გითხრათ, აი, ხევსურული საბრძოლო აღჭურვილობა - ეს არის ჩვენი იარაღი, რომელმაც ჩვენ გადაგვარჩინა. მე მხვდა წილად, პირველი ვყოფილიყავი ხევრუსული ჯაჭვის პერანგის _ ე. წ. “გუდამაყრული ჩაბალახი” აღდგენაში. ეს შემდეგ შეფასდა საქართველოს მუზეუმის მიერ, როგორც ძალიან საჭირო და მნიშნველოვანი მოვლენა. ერეკლეს სამეფო ხმლის ასლი საქართველოში აქტუალურია, ბუნებრივია ევროპაშიც ვაჩვენებ, იქ ქართული საბრძოლო იარაღის პრეზენტაციაზე მუდმივად ვზრუნავ და რა თქმა უნდა, ახლაც ვიზრუნებ...

 

_ საავტორო ასლის დასრულების შემდეგ როგორი იქნება ეროვნული მუზეუმის პოზიცია? _ ამ ექსპონატზე საავტორო უფლება ოფიციალურად აქვს როგორც მის შემსრულებელს, ასევე ეროვნულ მუზუმს...

 

_ დიახ ასეა. _ ამბობს ეროვნული მუზეუმის იარაღისა და ძვირფასი ლითონების ფონდის კურატორი მამუკა ქაფიანიძე, _ ეროვნული მუზეუმის პოზიცია ძალიან დადებითია. გოჩა ისეთი დიდი რუდუნებით ეკიდება ამ საქმეს, რომ... მუზეუმში როცა მოვიდა, თეთრი ხელთათმანებით შეეხო ხმლის ორიგინალს, მახსოვს თქვა: _ ექსპონატებს შიშველი ხელით შეხება აზიანებსო... ფოტოები გადაუღო, გაზომა... ისეთი პატივისცემით ექცეოდა ამ ნივთს, რომ დამიჯერეთ, მარტო ყურებად ღირდა. გარდა იმისა, რომ დიდი პროფესიონალია და ევროპაში მას რესტავრაცია-კონსერვაციის საქმეშიც კი კონკურენტი არ მოეძებნება, რაღაც სხვანაირი გული უდევს _ ქართულად რომ ძგერს. თქვენ მეკითხებით: _ რატომ ვენდეთ? მე გპასუხობთ: გოჩას ლაღიძის სახელის უკან ავტორიტეტი დგას, მას კარგად იცნობს კოტე ჩოლოყაშვილი, სულ თავიდან ზურაბ წერეთლის შეკვეთებზე მუშაობდა, მერე კიდევ, მთელი ევროპის მუზეუმები მხოლოდ მას უკვეთავენ იშვიათი ექსპონატების საავტორო ასლებს და ჩვენ რატომ არ უნდა დავაფასოთ? ეს ყველაფერი არ არის საკმარისი არგუმენტი იმისთვის, რომ გოჩას მივენდოთ?

 

_ მამუკა, მაშინ საინტერესოა, რატომ არ აფინანსებს ეროვნული მუზეუმი ამ პროექტს? _ ზუსტი ასლების დამზადება, სამუზეუმო სტანდარტებით, კარგი პრაქტიკაა საექსპოზიციო ორიგინალების დაცვის მიზნით...

 

_ ფინანსებზე თავიდან არ ყოფილა ლაპარაკი. ეს საავტორო ასლი გოჩას ინციატივით და მონდომებით კეთდება, დასრულების მერე თუ რა ბედი ეწევა, ეს მუზეუმის ადმინისტრაციასთან და გენერალურ დირექტორთან ერთად შეთანხმდება _ პრეზენტაციის მერე, ასლს ეროვნული მუზეუმი შეისყიდის, აუქციონის წესით გაიყიდება თუ... ჩვენ ჯერ არა ვართ იმ რეჟიმში, რომ ყოველ ნივთს ბოლომდე გავყვეთ იმიტომ, რომ მუზეუმში რემონტი ჯერ არ დასრულებულა, იარაღის ფონდიც არ გვაქვს მოწესრიგებული, ყუთებშია ყველაფერი ჩალაგებული. იმასაც გეტყვით, რომ ეს პროექტი დიდ თანხებთან არის დაკავშირებული: “ბულატის” ფოლადის გამოჭედვა ევროპაში ძალიან ძვირი ღირს. გარდა იმისა, რომ ეს კოლოსალური შრომაა, ამ ფოლადს თავისი მიღების სტრუქტურა აქვს, რომელსაც დღეს ოსტატები ვეღარ აკეთებენ, ხომ გეუბნებით, გოჩამ ძალიან დიდ, მნიშვნელოვან, თუმცა სარისკო საქმეს მოკიდა ხელი. ხმლის ასლი ვიცი, რომ ჯერ არ არის დასრულებული, მაგრამ თქვენ მე რაც ფოტოებზე მაჩვენეთ, გეუბნებით, ხარისხი ორიგინალთან ერთი ერთშია გაკეთებული _ აქ მთავარია ხმლის პირი, ანუ სპარსული “ბულატის” ხარისხი. და ბოლოს, მეფე ერეკლე II-ს სპარსული ხმლის ასლს “ლეგენდიდან მოსული მჭედელი” ახლაც ამუშავებს. გოჩა ამბობს, რომ “სულ მალე ფინალში გავა”, სულ მალე ეს ამბავი ჩვენშიც ჩამოვა და... პირველები გაიგებთ. 

 

 

ლითონში ნაჭედი ლეგენდა

24 საათი, მზეხა მახარაძე, 18 დეკემბერი 2004 წელი.

აქ ყოველ დეტალს ორმაგი გრავირებული ღარი დაჰყვება, რაც საერთო ფორმის სიბრტყობრივ გააზრებაში შეიძლება მივიჩნიოთ მხატვრულ დეკორად. მუზარადის კაუჭები, მოქლონები, ქამრის დეტალები მოოქროვილია, რასაც სამხედრო აღკაზმულობის მოლურჯო გრადაციაში გრაციოზული ელემენტები შეაქვს.

ლეგენდარული მხედართმთავრის ერთადერთი აბჯრის ორიგინალი, რომელიც 1590 წლით თარიღდება, ვენის ხელოვნების ისტორიის მუზეუმის რელიქვიაა. ნიდერლანდების ისტორიულ ქრონიკებში გაბნეული ლეგენდებიდან ვიგებთ, რომ ნასაუს გრაფ მორიც ორანელმა საკუთარი აბჯარი სიცოცხლეშივე უსახსოვრა ავსტრიის კათოლიკური ეკლესიის ეპისკოპოსს. გავა თითქმის 400 წელი და ამ იკონოგრაფიული ექსპონატის ასლს ქართველი მესაჭურვლე გამოჭედავს, ამ პრეცენდენტს კი ევროპული პრესა ასე გამოეხმაურება: `ათი წლის მანძილზე მთელს ნიდერლანდებში არ გამოჩნდა პიროვნება, რომელიც პრინც მაურიცის 1590 წლის დროინდელი საბრძოლო საჭურვლის ბადალს დაამზადებდა. ეს შესძლო ქართველმა გოჩა ლაღიძემ, რომელიც ბატონ იან პიტ პაიპეს თქმით, `ჭეშმარიტი პროფესიონალია. მისი ნამუშევარი ნამდვილი ხელოვნებაა. საოცარია ამ ხელოვანის შემოქმედებითი ძალის საიდუმლოება, ამოუწურავი შესაძლებლობანი, ინტუიცია, ისტორიის, ადამიანის ანატომიის ცოდნა.`

- შუასაუკუნეების გმირის ამ რარიტეტს თავისი ბედი და ბიოგრაფია აქვს, რომელიც მართავს მისსავე მომავალს... თანამადროვეთაგან კი როგორც ორიგინალი, ასევე მის მიხედვით შექმნილი ნიმუში წარსულის თანაგანცდას აღძრავს. და მაინც, რა განასხვავებს ასლსა და ორიგინალს?

- განსხვავება ორიგინალსა და ასლს შორის ისაა, რომ ძველი შავი ფერისაა, ახალი, ანუ ჩემი ასლი - ლურჯი. - მეუბნება მესაჭურვლე გოჩა ლაღიძე, - მრავალი სინჯებისა და მოლაპარაკებების შემდეგ გადაწყდა, რომ ასლი მუქ ლურჯად მოელვარებულიყო... დელფტის მუზეუმმა მოითხოვა ორიგინალის ზუსტი კოპირება და ის უნდა ყოფილიყო ხარისხიანი. ოფიციალურ დონეზე გაფორმდა ოცგვერდიანი კონტრაქტი, თითქმის წლამდე გაგრძელდა ეს პროცესი, დეტალების შეთანხმება. პირობების შესრულებას მთელი სიზუსტით მოითხოვდნენ. პროექტი ითვალისწინებდა ოთხ დამოუკიდებელ ხელშეკრულებას. პირველი ხელშეკრულება ეხებოდა მუზარადის დამზადებას, მეორე - ყელის, მკერდისა და ზურგის აბჯრების, ხოლო დანარჩენი კი მხრების, მკლავების, ხელთათმანებისა და ფეხის საჭურვლის შექმნას.

- აქვე საინტერესოა, პრინც მორიც ორანელის ეს უნიკალური აბჯარი როგორ იკითხება ორიგინალში - იყო თუ არა ექსპონატი თავდაპირველად დაზიანებული, რესტავრაცია-კონსერვაციის ეტაპი თუ გაიარა, ან თუ აკლია მას რაიმე დეტალი?

- ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ორიგინალში საჭურველს ზურგის ნაწილი და მარჯვენა საბრძოლო ხელთათმანის საჩვენებელი თითი აქვს დაკარგული. ვინაიდან შეკვეთა ითვალისწინებდა ზუსტი ასლის გადაღებას, ეს დეტალები და ნაწილები ასლსაც უნდა ჰკლებოდა. ჯერ ფოტოებით ვიმუშავე და შემდეგ შევისწავლე ორიგინალი, ორასამდე ესკიზი გაკეთდა ფოტოსურათების საფუძველზე. წარმოიდგინეთ, მეთვალყურეების თანდასწრებით დაიშალა ორიგინალი - თეთრი ხელთათმანებით, ვიდეოკამერით ვსწავლობდი, ეს იკონოგრაფიული ექსპონატია და ათი დღე მოვუნდი, რომ ყველაფერი მილიმეტრებში გამეზომა.

- როგორ მიმდინარეობდა ექსპერტიზის პროცედურა? რა ინტენსივობით გადიოდა ასლი ტესტირებას?

- მოდიოდნენ ექპერტები, ამოწმებდნენ როგორ ვმუშაობდი, კონტრაქტით ასე იყო გათვალისწინებული, სამ დღეში მომდიოდა დასტური, რომ შემეძლო გაგრძელება. ეს დიდი მოვლენა იყო თვითონ ჰოლანდიელებისთვისაც, რადგან ორიგინალი თითქმის ოთხასი წლის მანძილზე, პირველად ათი წლის წინ ჩამოიტანეს ნიდერლანდებში ქალაქ დელფტის სამხედრო მუზეუმში და თურმე მაშინ დაიბადა იდეა შექმნილიყო საჭურვლის ასლი, რომელიც ჰოლანდიაში სამუდამოდ დარჩებოდა. იუნესკოდან ვენეციის სამხატვრო აკადემიის პროფესორი სამჯერ იყო ჩემთან სახელოსნოში, თავიდანვე ვიცოდი, რომ რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანს ვაკეთებდი. ცხრა თვე ვმუშაობდი და საბოლოოდ ამ საჭურველმა აღტაცებაში მოიყვანა ჰოლანდიელები. თბილისში პირველად ჩამოვიტანე ეს ექსპონატი, რეაქცია აქაც ჰოლანდიელების მსგავსია - გამოფენაზე ყველა დიდი ინტერესით აკვირდებოდა.

- როგორი სტანდარტებით არის დამზადებული პრინცის საჭურველი და რა ღირსებები გააჩნია მას?

- საერთოდ, ევროპელი რაინდები სხვადასხვა დანიშნულების საჭურველს ატარებდნენ: საზეიმო, საასპარეზო, საბრძოლო. პრინც მორიცის საჭურველს, თავისი დამზადების ხარისხით, სამეფო საჭურვლის ღირსება გააჩნია. იგი ზედმიწევნით გრაციოზული და ესთეტურია. როგორც აღვნიშნე ეს აბჯარი საბრძოლო დანიშნულებისაა, მუზარადი და მკერდის ნაწილი ტყვია გაუმტარი იყო. ოსტატის მიერ დამზადებული საჭურველი გადიოდა ტესტირებას მუშკეტის ტყვიის რამოდენიმე მეტრიდან სროლით. როგორც წესი, ნატყვიარი აღარ სწორდებოდა იმ მიზნით, რომ მას ხარისხის ნიშნის დანიშნულება ჰქონოდა. მორიცის საჭურველზე ანალოგიური ტესტირების ნიშნები აღინიშნებოდა. შესაბამისად, ასლში ე.წ. ხარისხის ნიშანი გათვალისწინებულია. მთელი საჭურველი შიგნიდან ტყავის ღვედებით უკავშირდება ერთმანეთს, რაც საშუალებას აძლევდა რაინდს ბრძოლის დროს მასში მოხერხებულად ეგრძნო თავი.

- ალბათ, ერთმანეთისგან არა მარტო დამუშავების ტექნიკით განსხვავდება ქართულ და ევროპულ სამხედრო აღკაზმულობაზე მუშაობა.

- განსხვავება ნამდვილად არის. ქართულ საჭურველზე ჩემი მუშაობა საქართველოს ისტორიით დაინტერესებამ და ეროვნულმა სიამაყემ განაპირობა. საქართველოში, ძირითადად, ჯაჭვის პერანგი იყო გავრცელებული. უბრალო ჯაჭვის პერანგის მოქსოვა ყველას შეუძლია საგანგებო სწავლისა და გამოცდილების გარეშე. ხარისხიან ევროპულ საჭურველს კი მარტო მონდომებით ვერ შექმნი, ეს არაადამიანური შრომაა. დასავლეთევროპული საჭურველი სხვადასხვა სტილის არის და აქვე უნდა იცოდე ადამიანის ანატომია, ესთეტიკა, ისტორია, დამზადების ტექნიკა, განვითარების ქრონოლოგია. მთავარი კი ლითონის ოსტატური დამუშავებაა. პირველი ევროპელი რაინდის აბჯრის გასაკეთებლად წელიწადნახევარი დამჭირდა. ფეოდალური ხანის საბრძოლო აღკაზმულობაზე შეგვიძლია მდიდარ ფრესკულ და არქეოლოგიურ მასალებზე დაყრდნობით ვიმსჯელოთ. საბრძოლო იარაღის განვითარებაზე სახელმწიფოების მესაჭურვლეობის ტრადიციებმაც იქონია ძლიერი გავლენა. მაგალითად, ბიზანტიის იმპერიის ზეობის ხანაში ქართველები მათ მსგავს საჭურველს ატარებდნენ. ჯაჭვის პერანგს ჯერ კიდევ, რომის იმპერიაში ხმარობდნენ. ვფიქრობ, ქართულ იარაღზე ევროპულმა კულტურამ მოახდინა ზეგავლენა, შუა საუკუნეებში კი მუსლიმანების აგრესიამაც თავისი კვალი დააჩნია. მაგალითად, XIII საუკუნიდან სწორი, ანუ შვეტი ქართული ხმალი ოდნავ იდრიკება, მაგრამ ის მაინც არ ემსგავსება მუსულმანურ კაუჭა ხმლებს. ჩვენ გვაქვს ხევსურული აბჯარი. საბრძოლო ხელოვნების ყველაზე სრულყოფილი და ჩამოყალიბებული ტრადიცია შემოგვინახა მთიელმა ხალხმა, განსაკუთრებით კი ხევსურებმა. მთიელთა საბრძოლო აღზრდის სისტემა ჩვენი ერის უნიკალურია. ფარეშიანი ჯაჭვის პერანგის ქსოვის ტექნიკა ერთ-ერთი უძველესი და ურთულესი ნიმუშია, ქსოვის ასეთი ტრადიცია საქართველოში მეხუთე საუკუნიდან არსებობს. ამგვარი ქსოვის ტექნიკით დამზადებულ ჯაჭვის პერანგი 56 000 პატარა რგოლისგან შედგება, თითო რგოლი დაკავშირებულია ოთხ რგოლთან, რგოლები ცივი ჭედვის ტექნიკით მზადდება და თითოეული რგოლი დამოქლონებულია (შეკრულია) პატარა ფარეშით. მნიშვნელოვანია ის ფაქტიც, რომ საქართველოში, თითოეული ჯაჭვის რგოლზე ოსტატი საკუთარ ნიშანს ასვამდა , რაც ნამუშევრის ხარისხის მაჩვენებელი იყო. მთიელები იყვნენ ქვეყნის ფარი, დამცველი ძალა, ამიტომაც მუდმივ საბრძოლო მზადყოფნაში უნდა ყოფილიყვნენ. შემთხვევითი არ არის ის ფაქტიც, რომ საქართველო, ისევე როგორც ინდოეთი, სახელგანთქმული იყო საუკეთესო ფოლადის წარმოებით. შესანიშნავი ოსტატები იყვნენ გიორგი, ყარამან და ეფრემ ელიზარაშვილები ისინი საუკეთესო მესაჭურვლეებადაც ითვლებოდნენ. საქართველოს ოქროს ხანაში, XII საუკუნის იარაღი გამორჩეული იყო ესთეტიკურადაც და ხარისხითაც. ჩვენგან განსხვავებით, ამ პერიოდში დასავლეთ ევროპაში გაცილებით სტაბილური პოლიტიკური და ეკონომიკური ვითარება იყო, ამიტომ უფრო მეტი მატერიალურ-კულტურული ფასეულობა შეიქმნა ამ დარგში. გადმოცემით, ვახტანგ გორგასლის მუზარადზე მგლის თავი იყო გამოსახული. ჩემი აზრით, თვითონ მუზარადი უნდა ყოფილიყო მგლის თავის მსგავსი. ეს მძლავრი ფსიქოლოგიური იარაღიც იქნებოდა. XII საუკუნემდელ ქართულ და ევროპულ იარაღებს შორის მცირე განსხვავება შეინიშნება. არის კიდევ ერთი სხვაობა - ქართველი რაინდი მსუბუქად იყო აღკაზმული, რაც სისხარტის საშუალებას აძლევდა, შუა საუკუნეებისა და გვიანდელ ევროპელ მეომარს კი მძიმე აბჯარი ეცვა.

- საერთოდ, წარსული ცხოვრების ეს საბრძოლო სამუზეუმო ექსპონატები თავისი არსით მნიშვნელოვან ინფორმაციას იძლევა არა მარტო სამხედრო პოლიტიკისა და სტრატეგიის ისტორიული არქივისათვის. ამ აღკაზმულობაში არის მხოლოდ იმ ეპოქისეული ნიუანსები, რაც ალბათ, ისტორიოგრაფებმა შეუძლებელია თავის დოკუმენტებში დააფიქსირონ.

- კარგ აბჯარში მფლობელის, სახელმწიფოს პრესტიჟი, იმიჯი, სიძლიერე და სიმდიდრე ჩანს. დიდოსტატი მესაჭურვლეები და მეიარაღეები XV-XVI საუკუნეებში იყვნენ, გოთიკა-რენესანსის ეპოქაში, გერმანიაში, ავსტრიაში, ესპანეთში და მათზე ბევრად იყო დამოკიდებული სახელმწიფოს სიძლიერე და ომის ბედიც. საბრძოლო აღკაზმულობა - ხმლები, მუზარადები, ჯაჭვის პერანგები კულტურული ფასეულობაა. როგორ გითხრათ, აი, ხევსურული საბრძოლო აღჭურვილობა, ეს არის ჩვენი იარაღი, რომელმაც ჩვენ გადაგვარჩინა. დაგვრჩა ისტორიული ნიმუშები, რომლის ნაწილიც გასულია საქართველოდან, მაგრამ, ეს ტრადიცია დღეს დაკარგულია, მას გამოყენებითი ფუნქცია აღარ აქვს. მე მხვდა წილად, პირველი ვყოფილიყავი ხევსურული ჯაჭვის პერანგის აღდგენაში. ეს ძალიან საჭიროა მომავალი თაობისთვის, რადგან ნახონ, მათ წინაპრებს როგორი ტანსაცმელი ეცვათ, როგორი იყო გამოხატული ერის მატერიალურ კულტურაში ხასიათი. იაპონელები დღეს იბრუნებენ თავიანთ იარაღს, რომელიც ომის დროს გაიზიდა მათი მუზეუმებიდან და იცით, რატომ? - ეს მათი შინაგანი მოთხოვნაა. ყველა ქვეყანას, ისევე როგორც ადამიანს, მატერიალური კულტურის შეფასების საკუთარი სისტემა აქვს და ასევე, ინდივიდუალურად განსაზღვრავს, რა უფრო სჭირდება.

- თქვენ მსოფლიოს სხვადასხვა მუზეუმებში გაბნეულ ქართულ საჭურველ-იარაღის უნიკალური ექსპონატების აქტიურ მოკვლევასა და დაფიქსირებაზე ზრუნავთ. რა რაოდენობის იკონოგრაფიული მასალები მოიძიეთ?

- რაოდენობაზე რა გითხრათ, მაგრამ შემთხვევით წავაწყდი ინტერნეტში ინფორმაციას, აშშ-ის ერთ-ერთ ანტიკვარულ მაღაზიაში ბრწყინვალე გორდა ხმლები იყიდება. ინფორმაცია გადმოვაგზავნე საქართველოში, რადგან იმ დროს მათი შესყიდვა და საქართველოში დაბრუნება თავად არ შემეძლო. 2004 წლის სექტემბერში შვეიცარიაში გავიცანი ბერლინის `ციტადელე სპანდაუს` მუზეუმის დირექტორი, რომელიც დავაინტერესე XIII საუკუნის ქართული იარაღით. ის კონსტანტინე გამსახურდიას ბერლინის `ცოიგჰაუზში` (ახლა გერმანიის ისტორიის მუზეუმი) უნახავს. მან სცადა მოეძია ეს ექსპონატები. მუზეუმიდან გვიპასუხეს, რომ XV საუკუნის ქართველი რაინდის საბრძოლო აღკაზმულობა XIX საუკუნის ბოლოს თურმე გადასცეს ბერლინის მსოფლიოს ხალხთა კულტურების მუზეუმს. ჩემი შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, ძიებას ახლაც ვაგრძელებ. მე ნიდერლანდებში 10 წელზე მეტია რაც ვცხოვრობ. ჰოლანდია ის ქვეყანაა და ჰოლანდიელები ის ხალხია, რომელმაც მე და ჩემი ოჯახი სიყვარულით მიგვიღო. მე მიყვარს იქ ყოფნა, თუმცა ორი სამშობლო არ არსებობს. `ჩვენებურების` ამ გამოფენამ ჩემს სამშობლოში ჩამომიყვანა და ეს ჩამოსვლა ჩემთვის იმით იყო მნიშვნელოვანი, რომ საზღვარგარეთ მცხოვრებმა ქართველმა ხელოვანებმა ამ ექსპოზიციით გამოვხატეთ ჩვენი მოკრძალება კათოლიკოს-პატრიარქის აღსაყდრების 30 წლის იუბილესადმი

 

"ისტორიის" მჭედელი - როგორ აუხდინა ჰოლანდიელებს ასწლიანი ნატვრა აბჯრების ქართველმა ოსტატმა
ნინო წულუკიძე, ჟურნალი "თბილისელები", #7 2007.


ჰობი სერიოზულ საქმიანობად ექცა და უნებლიედ "დასახლდა" აბჯარასხმული რაინდების სამყაროში, სადაც ომსაც განსაკუთრებული და სხვანაირი კანონები ჰქონდა. სამშობლოსგან შორს მყოფი, სამშობლოში დაბრუნებაზე ოცნებობს და, თუმცა ჰოლანდიამაც თბილად მიიღო უცნაური ოსტატი, ქართველ რაინდთა აბჯრების კეთება მას გაცილებით ეადვილება.
გოჩა ლაღიძე: თორმეტი წელია, რაც ჰოლანდიაში ვიმყოფები. როცა საქართველოდან მივემგზავრებოდი, არც მიფიქრია, რომ აქ ამდენ ხანს დავრჩებოდი. წამოსვლის ძირითადი მიზანი ის უიმედობა იყო, რომელიც საქართველოში სუფევდა. შინაგანად, მოწოდებით ვარ მოხელე. ყოველთვის მინდოდა და ქვეცნობიერად დღემდე მინდა, სახელმწიფო სამსახურში ყოფნა, მაგრამ საქართველოში ყოფნისას ვერ შევძელი საკუთარი თავის სრული რეალიზება. იმედიც გამიცრუვდა და წამოვედი. საქართველო ჩემთვის ყველაფერია. აქ ჩემს საქმეს ვაკეთებ და ვცდილობ, არ ვიფიქრო ამაზე.

- როგორ ან რატომ გაგიჩნდათ აბჯრების კეთების სურვილი?
- (იცინის) დიდი ხნის წინ, ბავშვობაში გამიჩნდა სურვილი, გამეკეთებინა აბჯარი და ეს ჩემი პედაგოგების დამსახურებაა, რომელთაც დავყავდი ეკლესია-მონასტრების, ძველი ციხესიმაგრეების სანახავად. ისტორიამ ისე გამიტაცა, რომ სულ ძველ ქართულ იარაღსა და აღჭურვილობაზე ვფიქრობდი. ბოლო სამი წელი "კომაროვში" ვსწავლობდი. იქ გვყავდა ისტორიის მასწავლებელი, შესანიშნავი პედაგოგი ჯუანშერ ჯურხაძე. წარმოიდგინეთ, საბჭოთა კავშირის პერიოდში მეათე კლასში არ გვასწავლიდა საბჭოთა კავშირის ისტორიას. ბატონ ჯუანშერზე ლეგენდები დადის. რუსული ცირკი იყო ჩამოსული თბილისში და ჩამოყვანილი ჰყავდათ გოლიათი. რუსთაველზე, რესტორან "დარიალში" დათვრა ეს რუსი და ქართველებს წაეყოყლოჩინა, აბა, ხელს ვინ გადამიწევსო. ადგა ბატონი ჯუანშერი და გადაუწია ხელი. ფილმ "დიდოსტატის მარჯვენაში" შეასრულა ზვიად სპასალარის როლი. ძალიან მიყვარდა ბატონი ჯუანშერი. ერთხელ, ოჯახშიც მივედი მასთან და ვნახე ქართული იარაღის კოლექცია, ხევსურული ჯაჭვის პერანგი, გორდა ხმლები... ისე მომეწონა, მის შემდეგ სულ იმ აღჭურვილობაზე ვფიქრობდი. მინდოდა, მეც მქონოდა. გადავწყვიტე, ჩემით გამეკეთებინა - ასე დაიწყო ყველაფერი.

- მასალა არ სჭირდებოდა ჯაჭვის პერანგის მოქსოვას? სად შოულობდით?
- ჯაჭვის პერანგი ჩვეულებრივი ფოლადის მავრთულისგან არის მოქსოვილი. პირველი ჯაჭვის პერანგი ავტომობილის დამწვარი საბურავებისგან მოვქსოვე. თბილისში, ქუჩებში ეყარა ხოლმე დამწვარი საბურავები. საბურავი რეზინის კი არის, მაგრამ როცა იწვის შიგნით ჩაყოლებული მავრთულები შიშვლდება. სწორედ ამ მავრთულებისგან დავიწყე რგოლების გაკეთება და მოვქსოვე პერანგი. ჩემი მშობლები თავიდან არ უყურებდნენ სერიოზულად ჩემს გატაცებას, მაგრამ როცა მიხვდნენ, რომ არ ვხუმრობდი, ხელსაწყოები შეიძინეს ჩემთვის. მიუხედავად ამისა, არასოდეს მიფიქრია, რომ საჭურვლის კეთება ჩემს პროფესიად იქცეოდა. სხვათა შორის, დღემდე მიმაჩნია, რომ ეს არის ჰობი.

- ჰობი, რომელმაც სახელი გაგითქვათ და შეემოსავლის წყაროდაც იქცა?
- მართალია, ასე მოხდა, თუმცა ჩემგან დამოუკიდებლად, იმიტომ რომ ყოველთვის სახელმწიფო სამსახურზე ვოცნებობდი, მაგრა მოხდა ისე, რომ ჰობი პროფესიად მექცა. ახლა ისეთ შეკვეთებზე ვმუშაობ, თავისუფალი დრო საერთოდ არ მაქვს. უნდა იმუშაო და გააკეთო, ეს უკვე აღარ არის სიამოვნება.

- ვინ არიან დამკვეთები, ანუ რა სახის შეკვეთებზე მუშაობთ?
- შეკვეთები ბევრნაირია. მაგალითად, ამჟამად ვმუშაობ ერთ-ერთი ჰოლანდიური მუზეუმის დაკვეთით - ევროპელი რაინდის აბჯარია, ოღონდ შუა საუკუნეების მოდელი, იტალიურ-გერმანული სკოლაა. მსგავსი სტილის აბჯარი ერთხელ უკვე მაქვს გაკეთებული, მზადდება სხვადასხვა სისქის ფურცლოვანი ფოლადისაგან. ზოგიერთი ნაწილი ოთხმილიმეტრიანი სისქის ფოლადის ფურცლისგან იჭედება. აბჯრის შიგნით კი არის ჯაჭვის პერანგი-კაბა, იღლიებისა და ყელის მიდამოებში აბჯარი ღიაა და სხეულს პერანგი ფარავს.

- ბატონო გოჩა, პროფესორი გახდით?
- (იცინის) მგონი, კი. ანტვერპენის სამხატვრო აკადემიამ, უფრო სწორად, ნატიფი ხელოვნების აკადემიამ მიმიწვია ლექციების წასაკითხად და პრაქტიკული მეცადინეობების ჩასატარებლად ლითონის კონსერვაციისა და რესტავრაციის კათედრაზე. ჯერ დამირეკეს, მკითხეს, წინააღმდეგი ხომ არ იქნებით, მოწვევა რომ გამოგიგზავნოთო. მერე მივიღე საგანგებო მოწვევა და ლექციები წავიკითხე სტატუსით - "სტუმარი პროფესორი", მომავალ წელსაც მექნება ლექციები. სერთიფიკატი არ მოუციათ, მაგრამ მოწვევაშიც და ხელშეკრულებაშიც პროფესორის სტატუსი მაქვს მონიჭებული.

- როგორც ვიცი, საქართველოს პრეზიდენტის დედამაც ნახა თქვენი ნამუშევრები.
- დიასპორების შეხვედრაზე გავიცანი პრეზიდენტის დედა, ქალბატონი გიული ალასანია. ჩემი ნამუშევრების ღია პრეზენტაცია იყო. ლტოლვილთა და განსახლების მინისტრის მოადგილეც მოვიდა, საქართველოს ელჩი ბენელუქსის ქვეყნებში... კარგი დღე იყო, ძალიან ემოციური. მერე მითხრეს, ისე ლაპარაკობდი, ყველამ იფიქრა, თითქოს საქართველოში ბრუნდებიო. საელჩოს წარმომადგენელმაც იგივე გაიმეორა. მე ვუთხარი, თავს ემიგრანტად არ მივიჩნევ, უბრალოდ, აქ მაქვს სამუშაო და ვმუშაობ-მეთქი. დაბრუნება ასეთი მარტივი არ არის. ამდენი ხანია, აქ ვარ. ორი კვირა რომ მოვწყდე აქაურობას, შეიძლება პრობლემები შემექმნას, ჩემი შვილები აქ სწავლობენ და ისე ვარ აწყობილი, ყველაფერს უცებ ვერ დავანებებ თავს. თბილისში ჩემი დაბრუნების ერთადერთი გზა იქნება ისეთი სამსახური, რომელიც საქართველოში ჩემს ყოფნას მოითხოვს, სულ თუ არა, ნაწილობრივ მაინც. საუკეთესო ვარიანტი იქნებოდა, აქაც რომ ვიყო და მანდაც. მაგრამ ეს, ალბათ აუხდენელი ოცნებაა.

- რატომ, ოცნებებიც ხომ სრულდება?
- (იცინის) რა თქმა უნდა, ვნახოთ! მომავალი გვიჩვენებს, როგორ აეწყობა ჩემი ცხოვრება. მართალი გითხრათ, ჰოლანდიელებმა გამანებივრეს, გამიმართლა. ისეთ ხალხს შევხვდი, რომლებსაც ძალიან მოეწონათ ჩემი ნამუშევრები და პირველივე წელს გამოფენა მქონდა, თუმცა ჩავარდნის პერიოდებიც მქონია. მაგალითად, შარშან შეკვეთა თითქმის არ მიმიღია. იძულებული გავხდი, ისეთი საქმე მეკეთებინა, რომელიც ძალიან არ მსიამოვნებდა. რას იზამ, ხანდახან ასეა. ერთ-ერთ სოლიდურ ფირმაში ვმუშაობდი განათებაზე.
ჰოლანდიაში იხსნება საქართველოს საელჩო და ოცნებად მაქვს რამე თანამდებობაზე ამიყვანონ, თუნდაც მძღოლად ან დარაჯად მამუშაონ, თანახმა ვარ. (იცინის) საუკეთესო ვარიანტი იქნება, თუ ჩემს კავშირებს და გამოცდილებას კულტურის სფეროში გამოიყენებენ. მაშინ უკეთ შევძლებ საქართველოსთან მქონდეს ურთიერთობა.

- განსაკუთრებული სიამოვნებით რომელ შეკვეთაზე იმუშავეთ?
- ყველაზე სასიამოვნო იყო პრინცის აბჯარზე მუშაობა. ისე, მე შეკვეთები საქართველოშიც მქონდა, თანდაც საკმაოდ სოლიდური. დიზაინერთა კავშირი მიკვეთავდა. ბატონი ზურაბ წერეთლის პირადი დაკვეთებიც მქონდა. როცა ჰოლანდიაში ჩამოვედი, პირველივე შეკვეთა განსაკუთრებული იყო. სახელმწიფო მუზეუმმა მთხოვა, თანაც უმაღლეს დონეზე - ორ სახელმწიფოს შორის მოლაპარაკებით გადაწყდა, რომ მე ვიმუშავებდი ლეგენდარული პრინცის აბჯრის ასლის შექმნაზე. ეს პრინცი ჰოლანდიელებისთვის ისევე მნიშვნელოვანი ფიგურაა, როგორც ჩვენთვის - დავით აღმაშენებელი. მისი აბჯრის ორიგინალი ინახება ავსტრიის ხელოვნების ისტორიის მუზეუმში. ის XVI საუკუნის ნამუშევარია. ფაქტობრივად, ამ პიროვნებამ შექმნა ჰოლანდიის ჯარის სამხედრო სტრატეგია და ტაქტიკა, იმ სახელგანთქმულ აბჯარს კი ყოველთვის თან ატარებდა. მოგვიანებით, ეს აბჯარი პრინცმა ავსტრიის ერთ-ერთ არცჰერცოგს აჩუქა, დიპლომატიური მოსაზრებით და დარჩა ავსტრიაში. ჰოლანდიელები ამბობენ, რომ ამ აბჯრის ასლის შექმნით, მათი ასწლიანი ნატვრა ასრულდა.


ევროპული საჭურვლის ქართველი ოსტატი და უცხოეთში შექმნილი ქართული საჭურველი
არსენალი, # 11 (16), ნოემბერი 2005.

ბოლო ათი წლის განმავლობაში საქართველოდან ბევრი ნიჭიერი ადამიანი გადაიხვეწა. ბატონი გოჩა ლაღიძეც მათ შორისაა, ვინც სამშობლოში საკუთარ ნიჭს გასაქანი ვერ მისცა და 1994 წელს ოჯახთან ერთად ნიდერლანდს მიაშურა. ახლა კი, 40 წლის ასაკში ევროპაში ერთ-ერთი ყველაზძე დაფასებული მესაჭურვლეა, რომლის ნამუშევრებიც კერძო კოლექციებსა და სხვადასხვა ქვეყნის მუზეუმებს ამშვენებს. ევროპული საჭურვლის შეკვეთების მიუხედავად, მაინც იცლის ქართული, ხევსურული ნიმუშების შესაქმნელად, სწორედ ეს საქმე ანიჭებს უდიდეს სიამოვნებას.
"არსენალი" ჰოლანდიაში დაუკავშირდა ბატონ გოჩას და ვფიქრობთ, საინტერესო ინტერვიუ შედგა, რომელსაც მისივე ნამუშევრების ფოტოებთან ერთად გთავაზობთ.

- ბატონო გოჩა, როგორ მოხვდით ჰოლანდიაში? გაჭირვებას გაექეცით თუ საერთაშორისო ასპარეზზე გასვლის სურვილმა გადაგადგმევინათ ეს ნაბიჯი?
- თერთმეტი წელია ოჯახთან ერთად ნიდერლანდების გაერთიანებულ სამეფოში ვცხოვრობ. 1991-94 წლებში საქართველოში ისეთი პოლიტიკური და სოციალური მდგომარეობა იყო, სემოქმედებითი მუშაობისთვის გასაქანი აღარ მქონდა. ამასთან, გული გამიტყდა სამაჩაბლოსა და აფხაზეთის დაკარგვის გამო, ეს ჩემი იდეალების მსხვრევა იყო. ვიცოდი, რომ დასავლეთ ევროპაში შევძლებდი თვითრეალიზებას, თანაც ბავშვობიდანვე მინდოდა ევროპელი რაინდის აღჭურვილობის შესწავლა და გაკეთება.

- რით განსხვავდება ერთმანეთისგან ქართულ და ევროპულ საჭურველზე მუშაობა? რომელს უფრო მეტი შრომა სჭირდება და მეტი ფასი აქვს ევროპელთათვის?
- რა თქმა უნდა, განსხვავება არის. ქართულ საჭურველზე მუშაობა საქართველოს ისტორიით დაინტერესებამ და ეროვნულმა სიამაყემ განაპირობა. საქართველოში, ძირითადად, ჯაჭვის პერანგი იყო გავრცელებული. უბრალო ჯაჭვის პერანგის მოქსოვა ყველას შეუძლია საგანგებო სწავლისა და გამოცდილების გარეშე. ხარისხიან ევროპულ საჭურველს კი მარტო მონდომებით ვერ შექმნი, ეს არაადამიანური შრომაა. დასავლეთევროპული საჭურველი სხვადასხვა სტილის არის. უნდა იცოდე ადამიანის ანატომია, ესთეთიკა, ისტორია და მოდა, მთავარი კი მოთმინება და ლითონის ოსტატური დამუშავებაა. პირველი ევროპელი რაინდის აბჯრის გასაკეთებლად წელიწად-ნახევარი დამჭირდა და არცთუ ურიგო გამომივიდა.

- როგორც ვიცით, ხშირად იყენებთ ქართულ მოტივებს, ქართულ ორნამენტებს. მოსწონთ თუ არა ეს ევროპელებს?
- მოსწონთ, მაგრამ ბუნებრივია, ევროპელისათვის ევროპულ საჭურველს მეტი ფასი აქვს. ჰოლანდიელები ძალიან დაინტერესდნენ ქართული საჭურველით, ორნამენტით, მოტივებით...

- ევროპული და ქართული საჭურველი განსხვავდება ერთმანეთისგან. რა არის ამის მიზეზი? ისტორიულ-ეკონომიკური პირობები, ერის ხასიათი და გემოვნება თუ ადათ-წესები?
- ფეოდალური ხანის საბრძოლო აღკაზმულობაზე შეგვიძლია მდიდარ ფრესკულ და არქეოლოგიურ მასალებზე დაყრდნობით ვიმსჯელოთ. საბრძოლო იარაღის განვითარებაზე გავლენა იქონია ძლიერი სახელმწიფოების მესაჭურვლეობის ტრადიციებმაც. მაგალითად, ბიზანტიის იმპერიის ზეობის ხანაში ქართველები მათ მსგავს საჭურველს ატარებდნენ. ჯაჭვის პერანგს ჯერ კიდევ რომის იმპერიაში ხმარობდნენ. ვფიქრობ, ქართულ იარაღზე ევროპულმა კულტურამ მოახდინა ზეგავლენა. შუა საუკუნეებში მუსლიმანების აგრესიამაც თავისი კვალი დააჩნია ქართულ იარაღს. მაგალითად, მე-13 საუკუნიდან სწორი (შვეტი) ქართული ხმალი ოდნავ იდრიკება, მაგრამ მაინც არ ემსგავსება მუსლიმალურ კაუჭა ხმლებს.
საბედნიეროდ, ქართული თვითმყოფადობის დასამტკიცებლად ჩვენ გვაქვს ხევსურული აბჯარი. საბრძოლო ხელოვნების ყველაზე სრულყოფილი და ჩამოყალიბებული ტრადიცია შემოგვინახა მთიელმა ხალხმა, განსაკუთრებით კი ხევსურებმა. მთიელთა საბრძოლო აღზრდის სისტემა ჩვენი ერის უნიკალური და განუმეორებელი საგანძურია. მთიელები იყვნენ ქვეყნის ფარი, დამცველი ძალა, ამიტომაც მუდმივ საბრძოლო მზადყოფნაში უნდა ყოფილიყვნენ. ნიშანდობლივია ის ფაქტიც, რომ საქართველო, ისევე როგორც ინდოეთი, სახელგანთქმული იყო საუკეთესო ფოლადის წარმოებით. შესანიშნავი ოსტატები იყვნენ გიორგი, ყარამან და ეფრემ ელიზარაშვილები (იხ. ა.წ. "არსენალი"#1(6)). ისინი საუკეთესო მესაჭურვლეებადაც ითვლებოდნენ.
საქართველოს ოქროს ხანაში, მე-12 საუკუნეში შექმნილი იარაღი გამორჩეული იყო ესთეტიკურადაც და ხარისხითაც. ჩვენგან განსხვავებით, ამ პერიოდში დასავლეთ ევროპაში გაცილებით სტაბილური პოლიტიკური და ეკონომიკური ვითარება იყო, ამიტომ უფრო მეტი მატერიალურ-კულტურული ფასეულობა შეიქმნა ამ დარგში.
გადმოცემით, ვახტანგ გორგასლის მუზარადზე მგლის თავი იყო გამოსახული. ჩემი აზრით, თვითონ მუზარადი უნდა ყოფილიყო მგლის თავის მსგავსი. ეს მძლავრი ფსიქოლოგიური იარაღიც იქნებოდა. XII საუკუნემდელ ქართულ და ევროპულ იარაღს შორის მცირე განსხვავება შეინიშნება. არის კიდევ ერთი სხვაობა - ქართველი რაინდი მსუბუქად იყო აღკაზმული, რაც სისხარტის საშუალებას აძლევდა, შუა საუკუნეებისა და გვიანდელი ევროპელი მეომარი მძიმედ იყო შეჯავშნული.

- რამდენად პოპულარულია თქვენი პროფესია ევროპაში და თუ გყავთ კონკურენტები?
- პოპულარული იმ მხრივ არის, რომ იშვიათი და საინტერესო ხელობაა. ბევრისათვის მისტიკურიც. კარგ აბჯარში მფლობელის, სახელმწიფოს პრესტიჟი, იმიჯი, სიძლიერე და სიმდიდრე სჩანს. ჰოლანდიაში კონკურენტი ნამდვილად არ მყავს, ისე, ამაზე არც ვფიქრობ, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ოქროს საბადო აღმოვაჩინე. ეს საქმე საკმაოდ შრომატევადია, ბევრ დროს მოითხოვს, რაც ფასზეც აისახება. ამიტომ მოთხოვნილება არც ისე დიდია - პოტენციური გადამხდელი ცოტაა. ხანდახან ხუმრობით ჩემს თავს უდაბნოში მყოფ მონოპოლისტს ვადარებ, მაგრამ საწუწუნო არაფერი მაქვს, ღვთის წყალობით, ოჯახის შენახვა შემიძლია.
საზოგადოდ, ბოლო ათი წლის განმავლობაში მესაჭურვლეობა აღმავლობას განიცდის (როგორც მე-19 საუკუნის ბოლოს), ძირითადად, ევროპასა და ამერიკაში. არსებობს კლუბები, რაინდთა ორდენები. იმართება დღესასწაულები, სარაინდო ორთაბრძოლები. თუმცა მონაწილეთა საწურვლის ხარისხი მაღალი არ არის.

- ვინ ითვლება ამ ხელობის დიდოსტატად?
- მჭედელ-მესაჭურვლეთა ამქარში უხილავი იერარქიაა, ე.წ. პირამიდა. აქ სტატუსს ნამუშევრით იმსახურებენ. არსებობს შეფასების კრიტერიუმიც...
შემიძლია ვთქვა, რომ მე მაქსიმუმს მივაღწიე ამ საქმეში, მაგრამ კიდევ ბევრის გაკეთება მინდა. დიდოსტატი მესაჭურვლეები და მეიარაღეები XV-XVI საუკუნეებში იყვნენ, გოტიკა-რენესანსის ეპოქაში, გერმანიაში, ავსტრიაში, ესპანეთში. მჭედლების ინსტიტუტზე ბევრად იყო დამოკიდებული სახელმწიფოს სიძლიერე და ომის ბედი.

- რა უფრო ძნელია, ნახატიდან ახალი აბჯრის გაკეთება თუ მოძიებული ექსპონატის აღდგენა?
- ბუნებრივია, ასლის გაკეთება ადვილია, თუმცა ზუსტი ასლი არასოდეს გამოდის. ჩემს ნამუშევრებში ყოველთვის არის ახალ-ახალი დეტალი. მაქვს ორიგინალური, მხოლოდ ჩემი იდეის მიხედვით შექმნილი საჭურველიც. ბევრი დამკვეთი მთხოვს კიდეც შეკვეთის ჩემი ინტერპრეტაციით შესრულებას.

- გყავთ თუ არა მოსწავლეები, როგორ უნდა მოხვდეს თქვენს სახელოსნოში შეგირდი?
- 1998-2000 წლებში პიტერ ბრიუხელის სამხატვრო ინსტიტუტში ვატარებდი ლითონის მხატვრული დამუშავების ყოველკვირეულ გაკვეთილებს და ბევრი მოსწავლეც მყავდა.
2000-01 წლებში ამსტერდამში, ნიდერლანდების კოლექციების ინსტიტუტში ვკითხულობდი ლექციებს. ეს ქვეყნის კოლტურის სამინისტროზე დაქვემდებარებული რესტავრატორთა უმაღლესი სასწავლებელია.
სახელოსნოში შეგირდი არასოდეს მყოლია, არ ვიცი, ავიყვან ოდესმე თუ არა. ჩემი ყოფილი მოსწავლეები კი მირეკავენ და სახელოსნოშიც მსტუმრობენ.

- თქვენი შვილებიდან რომელიმე თუ აპირებს მამის საქმის გაგრძელებას?
- შვილებს მოსწონთ ჩემი ნამუშევრები, მეხმარებიან კიდეც, მაგრამ ჯერჯერობით სურვილი არ გამოუთქვამთ ამ საქმის შესწავლისა.

- აპირებთ თუ არა საქართველოში გამოფენის მოწყობას?
- ამაზე ვფიქრობ, შემომთავაზეს კიდეც ნამუშევრების გამოფენა, მაგრამ ეს დიდ ხარჯებთან არის დაკავშირებული - მომზადება, ნამუშევრების გამოთხოვა მუზეუმებიდან და კერძო კოლექციებიდან, დაზღვევა, ტრანსპორტირება, რეკლამა.

- ხომ არ აპირებთ საქართველოში დაბრუნებას ან თუნდაც სახელოსნოს, სკოლის დაარსებას?
- საქართველოში დაბრუნებაზე ვფიქრობ, მაგრამ ეს შორეული პერსპექტივაა. ისე კი შემოქმედებითად, ალბათ, მალე დავბრუნდები. წელს მეფის საჭურვლის გაკეთება შემომთავაზეს დავით აღმაშენებელზე გადასაღები ისტორიული ფილმის იდეის ავტორებმა.
ბედნიერი ვიქნები, თუ პროფესიულ და მამულიშვილურ ქვლილს შევიტან ამ ფილმის შექმნაში. დავითის საჭურველი ისეთი უნდა იყოს, რომ ფილმის გადაღების შემდეგ საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმი დაამშვენოს. სამწუხაროდ, ახლა ესკიზების შექმნაში აქტიურად ვერ ვმონაწილეობ.
კარგი იქნებოდა, საქართველოში სამხედრო ისტორიის ინსტიტუტი, მუზეუმი ან იარაღის პალატა რომ გვქონდეს, სადაც იარაღის შესწავლა, მისი ნიმუშების გამოფენა იქნებოდა შესაძლებელი.
ამჟამად ვსწავლობ საქართველოსა და ნიდერლანდს შორის საქმიანი ურთიერთობის დამყარების შესაძლებლობებს, ძირითადად, ლითონის ინდუსტრიის დარგში. თუ საქართველოს დავჭირდი, მზად ვარ სათანამშრომლოდ.

- როგორც ვიცით, თქვენ მსოფლიოში გაბნეულ ქართულ საჭურველს ეძებთ. რა სახის ექსპონატები მოიძიეთ?
- ცდას არ ვაკლებ საზღვარგარეთ ქართული იარაღის მოძიებას. შემთხვევით წავაწყდი ინტერნეტში ინფორმაციას, აშშ-ის ერთ-ერთ ანტიკვარულ მაღაზიაში ბრწყინვალე გორდა ხმლები იყიდება. ინფორმაცია გადმოვაგზავნე საქართველოში, რადგან იმჟამად მათი სესყიდვა და საქართველოში დაბრუნება თავად არ შემეძლო...
2004 წლის სექტემბერში შვეიცარიაში ისტორიული იარაღის მკვლევარ მეცნიერთა სიმპოზიუმზე გავიცანი ბერლინის "ციტადელე სპანდაუს" მუზეუმის დირექტორი, რომელიც დავაინტერესე მე-13 საუკუნის ქართული იარაღით. ის კონსტანტინე გამსახურდიას ბერლინის "ცოიგჰაუზში" (ახლა გერმანიის ისტორიის მუზეუმი) უნახავს. მან სცადა მოეძია ეს ექსპონატები. მუზეუმიდან გვიპასუხეს, რომ მე-15 საულუნის ქართველი რაინდის საბრძოლო აღკაზმულობა მე-19 საუკუნის ბოლოს ბერლინის მსოფლიოს ხალხთა კულტურების მუზეუმს გადასცეს. ძიებას ახლაც ვაგრძელებთ.

ქართველი მჭედელი ჰოლანდიიდან
24 საათი, თბილისი, 18 დეკემბერი 2004

გოჩა ლაღიძე უკვე ათი წელია, ოჯახთან ერთად ჰოლანდიაში ცხოვრობს. საქართველოდან რომ გაემგზავრა, ხევსურული ჯაჭვის პერანგებისა და მუზარადების არაერთი ნაკეთობა ჰქონდა გამოჭედილი, იყო ქართული ჯარის ოფიცერი, დღეს ვეტერანია. ამ წლების განმავლობაში ნიდერლანდებში არაერთი შეკვეთა შეასრულა მუზეუმებისთვის: ნიდერლანდების ეროვნული გმირების საბრძოლო აღკაზმულობები, საეკლესიო ნივთები. მის ოთხენოვან საიტზე საავტორო სამკაულების ულამაზესი კოლექციაა.

- როდის, რა მიზნით და რა მიზეზით გაემგზავრეთ ჰოლანდიაში?
- 1994 წელს. მიზანი საერთოდ აბსტრაქტული ცნებაა, მაგრამ კონკრეტულად, მინდოდა ოჯახი გადამერჩინა საკუთარი თავის რეალიზების საშუალებით. მე ბავშვობიდან მინდოდა ევროპელი რაინდის აღჭურვილობის შესწავლა და დამზადება. ეს, ალბათ, ერთ-ერთი ქვეცნობიერი მიზეზი იყო, მოკლედ კი ეს ნაბიჯი მიმაჩნია განგების ნებად...

- რა ჰქვია თქვენს პროფესიას?
- პროფესია მეიარაღე. მე ვაკეთებ ცივ იარაღს, წარსული ცხოვრების საბრძოლო აღჭურვილობას. პროფესია - მჭედელი.

- ვის სჭირდება ეს პროფესია?
- ამ დღეებში წავიკითხე, რომ სასულიერო აკადემიის ეზოში არის ცივი იარაღის სამჭედლო და მოღვაწეობს მჭედელი. ვის სჭირდება ეს?! საბრძოლო აღკაზმულობა - ხმლები, მუზარადები, ჯაჭვის პერანგები კულტურული ფასეულობაა. როგორ გითხრათ, აი, ხევსურული საბრძოლო აღჭურვილობა - ეს არის ჩვანი იარაღი, რომელმაც ჩვენ გადაგვარჩინა. დაგვრჩა ისტორიული ნიმუშები, რომლის ნაწილიც გასულია საქართველოდან. მაგრამ, ეს ტრადიცია დაკარგულია, გამოყენებითი ფუნქცია არა აქვს. მაგალითად, ჯაჭვის პერანგი. მე მხვდა წილად, პიონერი ვყოფილიყავი ჯაჭვის პერანგის აღდგენაში. ეს შემდეგ შეფასდა საქართველოს მუზეუმის მიერ, როგორც ძალიან საჭირო (შეფასება რომ არ ჰქონოდა მე მაინც ღვთის განგებას მივაწერ).

- ჩვენ ხომ წარსულს ყურადღებას ვაქცევთ, ვიცავთ, აღვადგენთ, მაგრამ აბჯარზე არაფერი მსმენია. იქ ჰოლანდიაში ნუთუ ამდენად მნიშვნელოვანია "ისტორიის ატრიბუტები"?
- ჰოლანდიას აქვს შესაძლებლობა, თავს მეტი უფლება მისცეს. მაგალითად, საქართველოს მუზეუმში ჰქონდათ სურვილი, შეეძინათ ჩემი ნაჭედი ხევსურული აბჯარი, მაგრამ არ ჰქონდათ საშუალება. სურვილი მქონდა, მაგრამ მხოლოდ ბოლო ხანებში გამიჩნდა საშუალება, რომ ვაჩუქო მუზეუმს. ჰოლანდიაში უმდიდრესი მუზეუმებია, აქვთ ფინანსები, მილიონობით გულდენს, ახლა უკვე ევროს, იხდიან ნახატებში, მათ აქვთ საშუალება, რომ ხორცი შეასხან თავიანთ სურვილს, უხარიათ, რომ ეს შეუძლიათ. იცით, ძირითადი აქცენტი გაკეთებული აქვთ ბავშვებზე, რომ ანახონ, მათ წინაპრებს როგორი ტანსაცმელი ეცვათ.

- ჩვენ იგივეს ვერ გავაკეთებთ, რომ ვაჩვენოთ როგორ ეცვათ მათ წინაპრებს - ვახტანგ გორგასლის საბრძოლო აღკაზმულობა რომ აღვადგინოთ. ჩვენ ფული არა გვაქვს, შესაბამისად, ჩვენი ბავშვები ამ თვალსაჩინოებას მოკლებული არიან.

- საქართველოში ყოფნის დროს ასე სერიოზულად არ დავფიქრებულვარ. ახლა რომ მკითხოთ, იქ ჰოლანდიაში აქვთ საშუალება, გადამიხადონ, რომ მე ბინის ქირა გადავიხადო, თორემ ამ საქმით გამდიდრება წარმოუდგენელია. მაგრამ ელემენტარულ პირობებს ჩემი ოჯახისთვის მიქმნის.

- პრაგმატულად, თქვენ თქვენი საყვარელი საქმიანობით, თვითრეალიზაციით, იქ შეგიძლიათ იცხოვროთ, ოჯახი არჩინოთ. აქ ვერ იცხოვრებდით?

- აქ საკმაოდ კარგად ვცხოვრობდი, მაგრამ მერე აირია ყველაფერი. საქართველოში ათეულობით ქართული აბჯარი მაქვს გაკეთებული და გაყიდული, დარჩენილიც არაფერი მაქვს სახლში, საკოლექციოდ. აბსოლუტურად ყველა ნაკეთობა თავის დროზე იყიდებოდა. მერე ყველაფერი შეიცვალა. ჰოლანდიაში საავტორო ასლების შეკვეთები მაქვს. მათ ფასეულობა აქვს, რადგან ისინი მეომარს ეცვა. საქართველოში ამგვარი ნიმუშები ბევრად მეტია, ვიდრე ჰოლანდიაში. იქ იარაღის მიმართ საკმაოდ უინტერესოდ არიან განწყობილი, ჩვენთან კი კოლექციებიც გვაქვს ოჯახებში. იქ პირველ შეკვეთას ჯაჭვური რეაქცია მოჰყვამეორე, მესამე.

- თქვენს ჩასვლამდე ამას ვინმე აკეთებდა იქ? აღდგენა, ასლები - ვინმე მუშაობდა ამაზე თუ თქვენ დაიწყეთ?
- როცა მათ ჩემი ნამუშევრების ფოტოები ნახეს, მითხრეს, რომ რომ ჩვენ ვამზადებთ ისტორიული თარიღის აღსანიშნავ დღესასწაულს და გვინდა, თქვენ მოგანდოთო ცნობილი ისტორიული გმირის პრინცის, მორიც ორანელის აბჯრის გაკეთება. ოცგვერდიანი ხელშეკრულება გაფორმდა, თითქმის წლამდე გაგრძელდა ეს პროცესი, დეტალების შეთანხმება.

- რამდენ ხანში შეასრულეთ?
- ორასამდე ესკიზი გაკეთდა ფოტოსურათების საფუძველზე. ჯერ ფოტოებით ვიმუშავე და შემდეგ შევისწავლე ორიგინალი. ათი დღით მომცეს ორიგინალი - თეთრი ხელთათმანებით, ვიდეოკამერით ვსწავლობდი. მეთვალყურეების თანდასწრებით დაიშალა ორიგინალი. ფაქტობრივად, ეს იკონოგრაფიული ექსპონატია და ათი დღე მოვუნდი, რომ მილიმეტრებში გაზომილიყო. განსხვავება ორიგინალსა და ასლს შორის ისაა, რომ ერთი ძველია და მეორე ახალი და ფერი - ის შავია და ჩემი ასლი - ლურჯი. ასე იყო მოლაპარაკება..

- და არა თქვენი შემოქმედებითი `თავნებობა"?
- მე მითხრეს, რომ არ მოვითხოვთ ზუსტ კოპირებას, მაგრამ უნდა იყოს ხარისხიანიო. პირობების შესრულებას სიზუსტით მოითხოვდნენ. შეკვეთა ოთხ ნაწილად იყო დაყოფილი. მოდიოდნენ ექპერტები, ამოწმებდნენ. კონტრაქტით ასე იყო, სამ დღეში მომდიოდა დადასტურება, რომ შემიძლია, გავაგრძელო. ეს დიდი მოვლენა იყო თვითონ ჰოლანდიისთვისაც. მაგალითად, იუნესკოდან ვენეციის სამხატვრო აკადემიის პროფესორი სამჯერ იყო ჩემთან სახლში, თავიდანვე ვიცოდი, რომ რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანს ვაკეთებდი.

- თქვენთვისაც ხომ პირველი იყო და ამდენად მნიშვნელოვანიც, ორმხრივად მნიშვნელოვანი - ეს იყო მათი ეროვნული გმირი. აი, წარმოიდგინეთ ანალოგიური მასშტაბების გმირის აღჭურვილობა, მაგალითად, დავით აღმაშენებლის, რომ საქართველოში გამოაჭედინონ ვინმე არაქართველს, რა ატყდებოდა. ხომ იტყოდნენ, რა, ქართველი მჭედელი დაილიაო? და, ალბათ, კორუფციაზეც მიანიშნებდნენ - ამით ვიღაც ხელს ითბობსო.
- როგორ გიპასუხოთ, არ ვიცი. საქართველოში, ვფიქრობ, არავითარ შემთხვევაში არ გააკეთებინებდნენ არაქართველს, რაც უნდა მაგარი ყოფილიყო ის უცხოელი. თვითონ პრინცმა მორიცმა შექმნა რეგულარული არმია, სადაც ბევრი უცხოელი ჰყავდა. მე მგონი, იქ უფრო პროფესიული თვისებები იყო განმსაზღვრელი. რა ვიცი, იქნებ ესეც განგებაა. ისე, მუზეუმი აცხადებდა ტელევიზიით, რომ ჩვენ ათი წელია გვინდოდა ამის გაკეთება და ვერ ვიპოვეთ სპეციალისტი, რომელიც ამას გააკეთებდაო. ამ ქართველმა მჭედელმა დაგვანახა, რომ ეს შეუძლია და და ჩვენ მივეცით ეს შეკვეთაო. ასე თქვეს და ეს განმეორდა სხვადასხვა ტელევიზიით. ჰოლანდიელები ასე პასუხობენ ამ კითხვას.

- ისე, რომ მჭედელი არ ჰყავდა ჰოლანდიას და ქართველი ჩავიდა, არ ყოფილა?
- არა, იმასაც ამბობდნენ რომ ჩვენ ძალიან კარგი მჭედლები გვყავს, რომლებიც სპეციალიზირებული არიან საეკლესიო ნაკეთობებშიო. ითქვა ისიც, რომ არის ჰოლანდიელი მჭედლების გილდია, ისინიც გაეცნენ და იქაც ითქვა, რომ ჩვენი ბრწყინვალე მჭედლებიდან არ გვეგულება ვინმე, ვისაც ამას ვანდობდითო.

- მჭედლობა ხელობა არ არის, გამოყენებითი ფუნქციით მჭედელი არავისთვის არ არის საჭირო. მჭედელი ხელოსანია დღეს თუ ხელოვანი?
- ჰოლანდიაში ძალიან ბევრი ცხენია და, შესაბამისად მჭედლებიც, რომლებიც ნალებს ჭედავენ. არიან, რომლებიც ჭიშკრებს აკეთებენ. იქ ყველაფერი გარკვეულია, არსებობს ტაბულები, სადაც წერია მჭედელი, აბჯრის გამკეთებელი, ამბახტი (ხელოსანი). 400 წლის წინათ რემბრანტიც ამბახტი იყო. მაშინ არ არსებობდა "ხელოვანი", შემდეგ მოხდა ეს, ნაპოლეონის დროს შემდეგ გილდიები დაიშალა. საგადასახადოს მთავარი მიზანია, რაც შეიძლება მეტი შემოუვიდეს სახელმწიფოს. ბიუროკრატიული სისტემა იქაც ძალიან განვითარებულია. მე იქ შევეჯახე ამ მანქანას, რომელსაც ბევრი ქაღალდი უნდა, ცოტა მტკივნეული პროცედურაა - რაც თეთრია იმაზე რომ გეუბნებიან შავიაო.

- და მაინც, ამბახტი ხართ თუ ხელოვანი?
- ხელოვანი. ასე დაასკვნა საგადასახადომ. შევხვედრივარ ხელოვანს, რომელიც არ ამბობს, რომ ხელოვანია, მაგრამ საგადასახადო გეუბნება, რომ შენ ხელოვანი ხარ იმიტომ, რომ შენი შექმნილი ობიექტი შეფასებულია როგორც ხელოვნება. სათქმელად როგორია - "მე ხელოვანი ვარ"?, მაგრამ, ზოგჯერ თუ არ იტყვი, საგადასახადო დაგჩაგრავს.

- "იქ" ხომ ყველაფერი გარკვეულია, მაგრამ, ეტყობა, თქვენამდე არ დამდგარა საკითხი გაერკვიათ, რა სტატუსი მიეცათ ამ საქმიანობისთვის.
- ჰო, აბჯარს ორი საუკუნეა აღარ აკეთებენ. ნიდერლანდებში ხალხს კანონის სჯერა, თუმცა ბუნებრივ განვითარებას არც კანონი უწევს წინააღმდეგობას. ჰოლანდიაში ფოტოგრაფიამ ოცდაათი წლის წინ მიიღო ხელოვნების სტატუსი, ძალიან ბევრი ფოტოგრაფი იყო და მანამ ეს იქ ხელოსნობად ითვლებოდა.

- და მაინც, "მჭედელთა" შორის თქვენ პირველი აღმოჩნდით და აიძულეთ სტრუქტურა, რომ ხელოვანის სტატუსი მოეცათ. თქვენ შემდეგ ვინც იქნება, მისთვის უკვე გაკვალულია კანონიერი გზა.
- სხვათა შორის, ჩემმა ერთმა იქაურმა მეგობარმა ეხპერიმენტი ჩაატარა და სახელოსნოში შემოსულებს ეკითხებოდა - ათი გამოკითხულიდან რვამ ხელოვნებააო, თქვა.

- ის ვინ იყო, ვინც თავის დროზე მორიც ორანელის აღჭურვილობა დაამზადა? მაშინ ხომ ეს ფუნქციური საქმიანობა იყო, ისეთივე პირველადი დანიშნულების საგნის დამზადება, როგორც სავარცხელია, ან სარკე?
- დღეს, რასაც მე ვამზადებ მუზეუმისთვის, არ არის გამოყენებითი, მაგრამ ის ვინც ორანელის საჭურველი დაამზადა, ხელოვანი იყო. ხელობა ხელოვნებას არ გამორიცხავს.

- ე.ი. ნიდერლანდებში თქვენ ხართ...
- ჰოლანდიაში მე ასე წარმადგენენ ხოლმე: ქართველი არტისტი, ქართველი მჭედელი, ქართველი კუნსტენარი (ხელოვანი)...

- აი, თქვენც მითხარით, რომ ბატონ კოტე ჩოლოყაშვილს აქვს ნაშრომიო, მუზეუმშიც მინახავს ნიმუშები, მაგრამ სხვა ქართულ ისტორიულ საბრძოლო აღჭურვილობაზე არაფერი მსმენია. გამოდის, რომ ჩვენ ამას უფულობის გამო ვერ ვახერხებთ?
- კოტე ჩოლოყაშვილი მეცნიერია, სპეციალისტი. მას აღდგენის სურვილი თავის ნაშრომში არ გამოუთქვამს, მაგრამ ჩემს პირველ აღდგენილ ჯაჭვის პერანგს ტელევიზიით რეკომენდაცია გაუწია და მოიწონა. ბატონი კოტეს წერილი ძალიან აქტუალურია, სხვათა შორის მას აქვს მინიშნებული მეცამეტე საუკუნის ორ ქართულ სარაინდო აღკაზმულობაზე, რომელიც გერმანიის მუზეუმში უნახავთ. მე ერთხელ მოვხვდი სპანდაუს მუზეუმის დირექტორის საზოგადოებაში და დახმარება ვთხოვე, რომ მიმეკვლია ამ ექსპონატებისთვის. შევადგინეთ წერილი და გერმანიის მინიშნებულ მუზეუმს გავუგზავნეთ. ჯერჯერობით, ძიების პროცესში ვარ, რადგან იმ მუზეუმიდან მომწერეს რომ მუზეუმის არქივიდან ბერლინის ხალხთა მუზეუმშია გადაგზავნილიო. ვნახოთ, იქიდან რა პასუხს მივიღებ, არის თუ არა იქ.

- თუ მიაკვლიეთ მაშინ?
- ჩავალ იქ და ფოტოებს გადავუღებ. თუ ის ნამდვილად ქართულია, ალბათ, ასლიც უნდა გაკეთდეს.

- საქართველოში ჩამოსატანად?
- არა, ასლი ორიგინალი არ არის. საქართველოს ორიგინალი უნდა დაუბრუნდეს. რატომაც არა?! ეს და კიდევ ბევრი სხვა ნიმუში მეცხრამეტე საუკუნეში კავკასიიდან გერმანიაში გაჰქონდა გუსტავ რადეს, კავკასიის მუზეუმების დირექტორს, რომელიც ამბობდა, რომ ქართული კულტურის პოპულარიზაციას ეწევა.

- რომ დავტოვოთ იქ ეს აღჭურვილობა და ჩვენ ასლი გვქონდეს? თუმცა, ასლს ვერ გავაკეთებთ, ფული არა გვაქვს?
- ყველა შემთხვევაში, თუ გერმანიის ნება არ იქნება, ჩვენ იმ ნიმუშებს ვერც წამოვიღებთ და ვერც ასლს გადავიღებთ. იაპონელები დღეს იბრუნებენ თავიანთ იარაღს, რომელიც ომის დროს გაიზიდა მათი მუზეუმებიდან. ეს მათი შინაგანი მოთხოვნაა.
აი, ჰოლანდიელები ოთხმოც მილიონ გულდენად ყიდულობენ საკუთარ ფერმწერს, მონდრიანს, მაგრამ არ ინტერესდებიან ჰოლანდიური საბრძოლო აღჭურვილობის ობიექტების ავსტრიიდან წამოღებით - ყველა ქვეყანას, ისევე როგორც ადამიანს, მატერიალური კულტურის შეფასების საკუთარი სისტემა აქვს და ინდივიდუალურად განსაზღვრავს, რა უფრო სჭირდება.

- თქვენი სახელოსნო ვულკანუსის სამჭედლოს ჰგავს, მუდმივი ცეცხლით?
- ნამდვილ სახელოსნოს დიდი ინვესტირება სჭირდება. ეს არის სუფთა სახელოსნო, თანამედროვე ელექტრონული "ცეცხლით", მე იქ სტუმრებსაც ვიღებ. თუმცა ვულკანუსის სამჭედლოს იდეა დიდი ცდუნებაა.

- მოსწავლეები თუ გყავთ, თქვენ ხომ მასწავლებლის იდეალიც გყავთ - ჯუანშერ ჯურხაძე, ზვიად სპასალარის როლის შემსრულებელი ფილმში "დიდოსტატის მარჯვენა"...
- ორი წელი ვასწავლიდი სამხატვრო სასწავლებელში, ხევსურული საბრძოლო აღკაზმულობის დეტალების ჭედვის ხელოვნებას. ბატონი ჟუანშერი კი ისტორიის მასწავლებელი იყო "კომაროვში". ერთხელ ჩემი გაკეთებული დანა აღმომიჩინა და ჩამომართვა. მეორე დღეს თავისი გაკეთებული, ჯავარდენი, უნიკალური ქართული ჯავარით გამოჭედილი მინიატურული ხმალი მომიტანა საჩუქრად და ...

- დაიწყო?
- დიახ. დღესაც ვიყავი ბატონ ჯუანშერთან და თუ რვა იანვრამდე რჩები, რვაჯერ მომინახულეო, მითხრა. ათი წლის შემდეგ საქართველოში დაბრუნება ჩემთვის დიდი ემოციური სტრესია, მერიდება, რომ იმას, რასაც მე ახლა განვიცდი, ასე ვუწოდებ. ნიდერლანდებში ქართველები მეუბნებოდნენ, რომ საქართველოში შენს შესახვედრად არავის "სცხელა", ყველას თავისი გასაჭირი აქვსო. მე ეს არ მიგრძვნია. დიდი სიყვარული, აი რა დამხვდა. ჩემი ქალიშვილი სოფო უკვე ცხრა წლისაა, ბიჭები - გიორგი და ლაშა 16 და 14 წლის არიან და ბავშვობის მერე არ ყოფილან საქართველოში. მინდა, რომ ზაფხულში ჩამოვიყვანო. ქართული, რა თქმა უნდა, იციან - ოჯახში მხოლოდ ქართულად ვსაუბრობთ. ბავშვები სკოლაში დადიან. გიორგის, ჯერჯერობით, მასწავლებლობა უნდა, შემდეგ რას გადაწყვეტს, არ ვიცი...

- იცით, უკანასკნელი წლების მანძილზე ჩემს პრაქტიკაში არ შემხვედრია მოზარდი, რომელიც მასწავლებლობაზე ფიქრობდეს. მე აქედან ვასკვნი, რომ განათლების სისტემა ნიდერლანდებში კარგია, რადგან ამ სურვილს უჩენს ახალგაზრდას.
- ალბათ, ეს უფრო ჩემმა მეუღლემ იცის, ოჯახის უფროსის და ჩემი საქმიანობიდან გამომდინარე, მამის კლასიკური ტიპი გამოვდივარ.

- და სწორედ აქედან გამომდინარე, თქვენ, ჯერჯერობით, არც ფიქრობთ საქართველოში დაბრუნებაზე. აქ თქვენი საქმიანობით ვერ შეძლებთ ოჯახის სრულფასოვან უფროსობას.
- თქვენ ახლა ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანს შეეხეთ, ეს ჩემი გენეტიკური კოდია, ისევე როგორც ჩემი საქმე. მაგრამ, მოვლენებს წინ ნუ გავუსწრებთ. მე ნიდერლანდებში ვცხოვრობ. ჰოლანდია ის ქვეყანაა და ჰოლანდიელები ის ხალხია, რომელმაც მე და ჩემი ცოლ-შვილი სიყვარულით მიგვიღო და მე მიყვარს ის, თუმცა ორი სამშობლო არ არსებობს. სამჭედლო საქართველოში - ეს ჩემი დიდი ზღაპარია.

- ქართულ მითოლოგიაში რა ჰქვია მჭედელს?
- ალბათ, თაბალი. ბიბლიაში გვაქვს ტუბალი. საერთოდ, მჭედელი საკრალური პროფესიაა. ქართულ მითოლოგიასაც ჰოლანდიაში ჩავწვდი.
დალი კუპრავა

მჭედელი რვალისა და რკინისა
ნანა ჭიჭინაძე, მუდმივი კავშირის სამყარო, საინფორმაციო - სამეცნიერო ჟურნალი, 3(23) 2004

საქართველო და შუა საუკუნეების ჰოლანდია... ერთი შეხედვით, არაფერია საერთო მათ შორის, მაგრამ სწორედ ჩვენი თანამემამულის, გოჩა ლაღიძის, ხელოვნებამ გააცოცხლა ჰოლანდიის შუა საუკუნეების ისტორიის რამდენიმე ფურცელი. როგორ მოახერხა მან ეს? გოჩამ, რომელიც 1994 წლიდან ცხოვრობს და მუშაობს ჰოლანდიაში, შექმნა ამ ქვეყნის გმირთა აბჯრები. ძნელია ერთი სიტყვით განსაზღვრო გოჩა ლაღიძის შემოქმედება, უფრო სწორად, მიაკუთვნო რომელიმე ერთ კონკრეტულ დარგს, რადგანაც მის საქმიანობაში გაერთიანებულია: ხელოვნება, ისტორიული და ტექნოლოგიური კვლევა, ლითონის რთული და შრომატევადი დამუშავება და ზუსტი მხატვრული ალღო. მაგრამ ავტორის უდიდესი სიყვარული და, თუ შეიძლება ითქვას წარსულის "ფაქიზი განცდა" რომ არა, მხოლოდ მშრალ და მექანიკურ ასლთან გვექნებოდა საქმე. თავისთავად ისტორია, ამა თუ იმ ქვეყნის წარსული, რომელიც ერის თვითშეგნებისა და განსაკუთრებული სიამაყის საფუძველია, შემოქმედთათვის, ერთი მხრივ, ძალზე მიმზიდველ შთაგონების წყაროს წარმოადგენს, ხოლო მეორე მხრივ, უდიდეს პასუხისმგებლობას მოითხოვს, მით უმეტეს, როდესაც საქმე ეხება სხვა ქვეყნის წარსულს. გოჩამ ამ რთულ ამოცანას წარმატებით გაართვა თავი, რისი დასტურიც, უპირველეს ყოვლისა, ამ ევროპული ქვეყნის პრესტიჟული მუზეუმების შეკვეთები და პრესის პუბლიკაციებია. დასავლეთ ევროპაში მისი შემოქმედების ამგვარ აღიარებას კი წინ უძღოდა გრძელი გზა სწავლისა, შეცნობისა, ფიქრისა, გააზრებისა და, რაღა თქმა უნდა, ჭედვისა და ლითონის დამუშავების სხვა ურთულესი ტექნიკისა და ტექნოლოგიების დაუფლება. ყოველ ადამიანს სამშობლოს სიყვარულის, მისი ისტორიის გააზრების, მისი "გათავისების" თავისებური ფორმა აქვს. გოჩასთვის ეს წინაპარ მებრძოლ გმირთა აბჯრების გაცოცხლებაა. ალბათ, იშვიათია, მონახო ბიჭი, რომელსაც ბავშვობაში არ "უბრძოლია" ხის ხმლით ხელში, ან არ "უომია" სათამაშო ჯარისკაცებით. გოჩა ლაღიძისთვის კი ეს გატაცება მისი ცხოვრების საქმედ იქცა.


ამ უცნაური და იშვიათი სფეროსადმი, წარსულის რაინდების საბრძოლო შესამოსლისადმი, ქართველ ყმაწვილს ინტერესი ჯერ კიდევ სკოლაში გაუჩნდა. მან, 14 წლისამ, თავისი პედაგოგის, ისტორიის მასწავლებლის ჯუანშერ ჯურხაძის დახმარებით, პირველი ნამუშევარი, ე.წ. გუდამაყრული ჩაბალახი შექმნა. სწორედ ისტორიის მასწავლებელმა "დააავადა" კომაროვის სახელობის მათემატიკური სკოლის მოსწავლე, ამ საინტერესო და რომანტიკული სფეროთი. საქართველოს სახელმწიფო პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში სწავლისას იგი ცხოველი ინტერესით ეცნობა ჩვენს წინაპართა საბრძოლო აღკაზმულობას. 1985-89 წლებში აღადგინა:ხევსურული აბჯარი, ჩაჩქანი, ჯაჭვის პერანგი, სამკლავეები, საფუხრეები, სამხარიღლიო, ფარი და ხმალი. ამ ამოცანის სირთულესა და შრომატევადობაზე შემდეგი ციფრებიც მეტყველებს:პერანგი შედგება 56000 პატარა რგოლისაგან, რომელთაგან თითოეული ცივი ჭედვითაა დამზადებული და ყოველი მათგანი ოთხ სხვა რგოლთანაა დაკავშირებული. ჯაჭვის პერანგის შექმნას, რასაც 9 კილოგრამი ფოლადი დასჭირდა, გოჩამ ორი თვე მოანდომა. 1988 წელს საქართველოს ტელეფილმმა მაყურებელს მისი შემოქმედება გააცნო. იმავე წელს საქართველოს მხატვართა კავშირმა მას ხალხური ოსტატის წოდება მიანიჭა. 80-იანი წლების დასასრულიდან მისი მოღვაწეობის სფერო ფართოვდება, იგი ზურაბ წერეთლის პირადი დაკვეთით ქმნის რამდენიმე მონუმენტურ ნამუშევარს, აკად. ჩიტაიას სახ. არქიტექტურისა და ყოფის სახელმწიფო-ეთნოგრაფიულ მუზეუმში ლითონის რესტავრატორად მუშაობს, აქტიურად მონაწილეობს გამოფენებში.

გოჩა ლაღიძის შემოქმედებაში ერთ-ერთი საეტაპო ნამუშევარი ჰოლანდიაში შექმნილი შუა საუკუნეების გმირთა სამხედრო აღკაზმულობებია. 10 წლის განმავლობაში დელფტის ნიდერლანდების სამეფო სამხედრო მუზეუმი უშედეგოდ ეძებდა ოსტატს, რომელიც შეძლებდა XVI-XVII საუკუნეების ეროვნული გმირის ნასაუს გრაფის მორიც ორანელის (1567-1625) საბრძოლო საჭურვლის ასლის შექმნას. სპეციალისტებმა ეს საპასუხისმგებლო საქმე სწორედ ჩვენს თანამემამულეს გოჩა ლაღიძეს მიანდეს. გოჩასთვის დასავლელი რაინდის აბჯრის შექმნა დიდი ხნის ოცნება იყო.
მორიც ორანელი ცნობილი სახელმწიფო მოღვაწე, მხედართმთავარი და სამხედრო რეფორმატორი იყო. მამის, ვილჰელმ I ორანელის მსგავსად, იგი ესპანელების წინააღმდეგ იბრძოდა და მათთან ბრძოლაში მოპოვებული ბრწყინვალე გამარჯვებით დაგვირგვინდა ნიდერლანდების გათავისუფლება ესპანელთაგან. პრინც მორიცის ერთადერთი შემორჩენილი აბჯარი, რომელიც 1590 წელსაა შექმნილი, ვენის ხელოვნების ისტორიის მუზეუმში ინახება. იგი თვით პრინცს გადაუცია ავსტრიის კათოლიკური ეპისკოპოსისათვის და ძვირფას რელიქვიას წარმოადგენს. იმის გამო, რომ ამ რელიქვიის პრინცის სამშობლოში დაბრუნება ვერ ხერხდება გადაწყდა მისი ასლის შექმნა. ქართველმა ოსტატმა მოსამზადებელ სამუშაოს 400, ხოლო თვით საჭურვლის დამზადებას 1600 საათი მოანდომა. გოჩას განსაზღვრებით ეს საჭურველი საოცრად მოხდენილია და თავისი ხარისხით სამეფო სატანდარტს უტოლდება. მუზარადი და აბჯარი ტყვიაგაუმტარია. საჭურველი ჭედვით ერთმანეთთან მორგებული 169 სხვადასხვა ზომისა და სისქის ფირფიტისგანაა დამზადებული, და დაახლოებით, 600 დეტალითაა ერთმანეთთან დამაგრებული. ორიგინალის პირვანდელი დაფერილობა დღეისთვის უცნობია, მაგრამ საგანგებო კვლევის შედეგად გადაწყდა ასლის მუქ ლურჯად შეფერვა. სამუშაოს შედეგმა ყველა აღაფრთოვანა. უზადოდ შესრულებული ასლის მუქ ლურჯ ელვარებას მოხდენილად ავსებს მოოქრული დეტალები.

გოჩასთვის ეს პირველი ცდა იყო, შეექმნა დასავლეთევროპული ნატურალური ზომის საჭურველი. მანამდე ის მხოლოდ მინიატურულ მოდელებს ამზადებდა. როგორც ერთ-ერთ ადგილობრივი გაზეთის ინტერვიუშია ნათქვამი, მისთვის განსაკუთრებულად რთული მუზარადის დამზადება ყოფილა, რადგანაც მისი ფორმები და დეტალები ზედმიწევნით ზუსტი უნდა ყოფილიყო.
გოჩას შემდეგი ნამუშევარი ნიდერლანდების სხვა გმირის - იან ვან შხაფელაარის სახელს უკავშირდება. აქ მას უფრო რთული ამოცანის გადაჭრა მოუხდა. საქმე ისაა, რომ ვან შხაფელაარის აბჯარი არ შემორჩენილა, არადა ხუთი საუკუნის შემდეგაც ამ გმირისადმი შეუნელებელი ინტერესია ქვეყანაში. იგი მრავალი რომანის, პოემის, მხატვრული ნაწარმოებისა და, რაღა თქმა უნდა, გამოკვლევის გმირია. ამგვარად, სასურველი იყო მის მუზეუმში ექსპონირებული ყოფილიყო მისი აბჯარი. იან ვან შხაფელაარის შესახებ ქრონიკა მოგვითხრობს: "ის ნამდვილი წინამძღოლია, მას ახურავს დახურული ჩაფხუტი და მთლიანად ჯავშნითაა მოსილი". ხანგრძლივი კვლევისა და კონსულტაციების შემდეგ გადაწყდა, შეექმნილიყო მეომრის აბჯარი ქალაქ ნორდლინგენის ისტორიულ მუზეუმში დაცული ფრედრიხ ჰერლინის 1460 წლით დათარიღებული ფერწერული ტილოს "წმ. გიორგის სასწაულის" მიხედვით. გოჩა ლაღიძის ამ ნამუშევრის პრეზენტაცია 2004 წლის გაზაფხულზე შედგა. ნიჭსა და შრომისმოყვარეობასთან ერთად ამგვარი წარმატება, ალბათ, ავტორის რაინდული სულითა და რომანტიკული ბუნებითაც აიხსნება.

გოჩა ლაღიძის მოღვაწეობის სრულად წარმოსადგენად უთუოდ უნდა შევეხოთ მის ორიგინალურ საიუველირო ნამუშევრებს - ჭიამაიებისა და სხვადასხვა მწერთა თავისებურ "კოლექციას". აი, რას ამბობს თავად ოსტატი: "მხიბლავს ჯავშნები - ნამდვილი საბრძოლო ჯავშნები, მაგრამ ჭიამაიებსაც და კუებსაც ხხომ აქვთ იგი. ეს ხილული ჯავშანია, მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ ყველაფერს აქვს ჯავშანი - ზოგს ხილული, ზოგს კი უხილავი". ვერცხლის, სპილენძის, რკინის ჭიამაიები განსხვავდება ერთმანეთისაგან შესრულების მანერითა და ხასიათით. ამ ნაწარმოებებში ბუნებისადმი განსაკუთრებული სიყვარული შეიგრძნობა. მხატვრის დამოკიდებულება ამ ნამუშევრებისადმი მის ავტორისეულ სახელდებაშიც ჩანს: "პიკასო", "ჭიამაია ყინულზე" და ა.შ.. "თავიდან ვჭოჭმანობდი, არ ვიცოდი, რამდენად გამართლებული იყო ჭიამაიასთვის ჩემი სათაყვანო მხატვრის პიკასოს სახელის დარქმევა, მაგრამ მერე, როდესაც ქუჩებში დავინახე "ჩიტროენ Pიცასსო", გადავწყვიტე, რომ ამის სრული უფლება მქონდა". თანამედროვე დიზაინი, ნატიფი ხელობა, ფორმისა და მასალის ოსტატური ფლობა ამ მინიატურულ ნამუშევრებს განსაკუთრებულ ხიბლს ანიჭებს.
თითქმის ორი ათეული წელია გოჩას ნამუშევრები ამშვენებს ჰოლანდიის, ლუქსემბურგის, გერმანიის გალერეებსა და მუზეუმებს. 1999 წელს იუნესკოსა და ლუქსემბურგის კულტურის სამინისტროს მიერ ორგანიზებულ თანამედროვე ხელოვნების საერთაშორისო გამოფენაზე მისი მხატვრული მინიატურა "მორიცი" საუკეთესო ნამუშევრად აღიარეს და გრან-პრი მიანიჭეს. ოსტატობასა და თავისი საქმის სიყვარულს ქართველი შემოქმედი ლექციებსა და სემინარებზე უზიარებს დაინტერესებულთ, აგრძელებს სარესტავრაციო მოღვაწეობასაც.

ჯერ კიდევ 28 საუკუნის წინ, ასურეთის მეფის სარგონ დიდის ერთ-ერთ წარწერაში (ძვ.წ.აღ. 714 წ.) აღნუსხულია კავკასიაში მისი ლაშქრობის დროს მოპოვებული ნადავლი. აქ საგანგებოდაა აღნიშნული "თაბალთა ქვეყნიდან" წამოღებული უამრავი ლითონის ნაკეთობა (ოქროსა და ვერცხლის თასები, კათხები, თასები, ლარნაკები) და, მათ შორის, ქართველთა წინაპრების მიერ დამზადებული ოქროთი მოოჭვილი ხანჯლები. აღმოსავლეთის უმდიდრესი იმპერიის მბრძანებლის ნადავლში, რარღა თქმა უნდა, მხოლოდ მაღალი ოსტატობით გამორჩეული ნივთები მოხვდებოდა. ანტიკური ხანისა თუ შუა საუკუნეების ქართული ლითონის დამუშავების უმდიდრესი მხატვრული ტრადიცია, რა ხანია, საქვეყნოდაა აღიარებული და თუ შორეულ წარსულში კავკასიური ლითონის ნახელავი აღმოსავლელი მბრძანებლების ინტერესს იწვევდა, დღეს დასავლეთ ევროპაა მოხიბლული ქართველი ოსტატის ნამუშევრებით. გოჩა ლაღიძის შემოქმედება კიდევ ერთი დასტურია, რომ ქართველი ერის წიაღში ჩასახული მელითონეობის დახვეწილი ხელოვნება ცოცხლობს, ვითარდება, ახალ ეპოქაშიც თავისებურად გარდაიქმნება და გამორჩეულად ჟღერს თანამედროვე ხელოვნების მრავალხმიანობაში.


გვერდით “ბითლზი“ მღეროდა
მამუკა ფაჩუაშვილი, გაზეთი "ახალგაზრდა კომუნისტი", 1988 წელი.

ამას წინათ თბილისში, ლენინის ქუჩაზე, საქართველოს კომპარტიის ცენტრალური კომიტეტის გამომცემლობის შენობასთან გამვლელები უცნაურ სცენას შეესწრნენ. ახალგაზრდა კაცი, ქალაქური იერისა, უჩვეულოდ აღკაზმული მიაბიჯებდა. ფოტოგრაფი სურათებს უღებდა. ახალგაზრდას ეტყობოდა, მაინდამაინც თავისუფლად რომ არ გრძნობდა თავს, ცდილობდა არ შეეხედა გამვლელებისათვის, უხერხულად იშმუშნებოდა და მოუთმენლად შეჰყურებდა ფოტოგრაფს, რომელიც მშვიდად აგრძელებდა თავის საქმეს. ხალხი ცნობისმოყვარეობით აკვირდებოდა ჯაჭვის პერანგში, ჩაჩქანში, საფუხრეებსა და სამკლაურებში გამოწყობილ ყმაწვილს, რომესლსაც არც არც ხევსურული ხმალი დავიწყებოდა და, ალბათ, ყველას ეგონა, კინოსინჯების გადაღება მიმდინარეობსო. საქმე კი სულ სხვაგვარად იყო. რედაქციის დავალებით ჩვენს ფოტოკორესპონდენტ ოლეგ გველესიანს საქართველოს პოლიტექნიკური ინსტიტუტის ავტომატიკა-გამოთვლითი ტექნიკის ფაკულტეტის მეოთხე კურსის სტუდენტი გოჩა ლაღიძე თავისივე დამზადებულ მეომრის ძველებურ აღკაზმულობაში უნდა გადაეღო. გოჩასთვის ალბათ ეს იყო ყველაზე მძიმე (როგორც გადატანითი, ისე პირდაპირი მნიშვნელობით, რადგან ეს აღჭურვილობა 10 კილოზე მეტს იწონის) წუთები. თავმდაბალი კაცისთვის, რომელიც მხოლოდ დიდი სიყვარულისა და გატაცების გამო აკეთებს საქმეს და არა თავის გამოსაჩენად, დღისით, მზისით, ამხელა ქალაქში, ცენტრალურ ქუჩაზე შუა საუკუნეების მეომარივით გამოსვლა და საკუთარი ნახელავით თავმოწონება არც თუ ისე იოლია, მაგრამ ხათრი ვეღარ გაგვიტეხა და ეს ფოტოც მაშინ დაიბადა. ალბათ ერთი წამით სწორედ მაშინ შემოიჭრა თბილისში რაღაც მივიწყებული, უფრო სწორად, არასოდეს ნანახი, მაგრამ საერთოდ მონატრებული.

იგივე გრძნობა თუ ეუფლებოდათ ელიზარაშვილებს, ქართული ჯავარის “ბულატის“ წარმოების უკანასკნელ მცოდნეთ, თავიანთი განსაკუთრებული ხელოვნების სწავლებას რომ არ ერიდებოდნენ და საიდუმლოს სამარეში წაღება არ უნდოდათ. ინდოეთთან ერთად საქართველოც განთქმული ყოფილა მსოფლიოში საუკეთესო ფოლადის - “ბულატის“ წარმოებით. ქართული ჯავარის ხმლებს ვერაფერი შეედრებოდა. მეცხრამეტე საუკუნეში თბილისში ცხოვრობდა ერთი ოჯახი, ელიზარაშვილებისა, რომელთა წინაპარი გიორგი ხმლის განთქმული ოსტატი ყოფილა. გიორგის განსაკუთრებული ცოდნა თვითონაც მემკვიდრეობით ჰქონია მიღებული და შვილებისათვის გადაუცია. ჯავარის წარმოება საიდუმლოდ ინახებოდა, მაგრამ გიორგის ერთ-ერთ შვილს, ყარამანს, 1828 წელს რუსეთისათვის გადაუცია საუკუნეების განმავლობაში გამომუშავებული ქართული ფოლადის ხმლის დამზადების საიდუმლოება და თავისივე დამზადებული უმაღლესი ხარისხის ხმლებისა და სატევრების ოთხი ნიმუში. ეს ნიმუშები ნიკოლოზ პირველს გაუგზავნა გენერალმა პასკევიჩმა. სულ მალე რუსეთიდან, ზლატოუსტის ქარხნიდან, მოწინავე ოსტატები ვასილ ივჟაკოვი და გერმანელი ვასილ გოლფერცი, აგრეთვე მუშები დიატლოვი და ივანოვსკი მოუვლინებიათ თბილისში ელიზარაშვილებთან. მათაც რუსი ოსტატებისთვის უსწავლებიათ ჯავარის ხმლის დამზადება. თუმცა, საქმეში ჩახედული ხალხი იმასაც ამბობს, რუსი ოსტატები თბილისში მართლაც უმაღლესი ხარისხის ხმლებს აკეთებდნენ, რუსეთში კი ისეთივე არ გამოსდიოდათო. ალბათ მხოლოდ თეორიული ცოდნა არ იყო საკმარისი. ახლა ცნობილია ელიზარაშვილების ფოლადის რეცეპტი - ინდოეთის რკინა “ვუნცა“, ქართული ნალები, ქართული ფოლადის და თუჯის ფხვნილეს შენაზავი. მხოლოდ რეცეპტი არ კმარა - ყველაფერთან ერთად ამ საქმეს დიდი პრაქტიკული ცოდნა, მოთმინება, პროფესიონალიზმი ესაჭიროება. გოჩა ლაღიძის ოცნებაც მომავალში ასეთი ხმლის გამოჭედვაა. მას თავისი აზრი გაუზიარებია და დახმარებაც უთხოვია თემურ სულხანიშვილისათვის. იმ თემურ სულხანიშვილისათვის, რომელიც ფართო საზოგადოებისათვის ცნობილია, როგორც თბილისის შოთა რუსთაველის სახელობის აკადემიური თეატრის კარიბჭის აღდგენითი სამუშაოების ხელმძღვანელი (ალბათ მკითხველს ახსოვს, მის შესახებ ჩვენს გაზეთში შარშანწინ წერდა ნოდარ წულეისკირი), თანხმობაც მიუღია. ეს კი მის შემდეგ მომხდარა, რაც თემურ სულხანიშვილს გოჩას ნამუშევარი უხილავს.

ნამუშევარიო - ადვილი სათქმელია. მხოლოდ გოჩამ იცის ამ “ნამუშევრის“ ფასი. ყველაფერი კი გაცილებით ადრე, სკოლაში დაიწყო. თავიდან თბილისის კომაროვის სახელობის სკოლაში სწავლის დროს ისტორიის მასწავლებელს, ჯუანშერ ჯურხაძეს დაუინტერესებია ქართული საჭურვლით, ფარიც უჩუქებია. გოჩა მაშინ მეცხრე კლასში იყო. იქიდან მოყოლებული საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის ხშირი სტუმარი გახდა. საათობით იდგა ძველ ნაკეთობებთან, მეომრის აღჭურვილობასთან. ასე “ზეპირად“ სწავლობდა ჯაჭვის პერანგის ქსოვას, ფარისა და ხმლის, ჩაჩქანისა და საფუხრეების დამზადებას. შემდეგ გულმა ვეღარ მოუთმინა. პირველად ჩაჩქანი გააკეთა, მერე ჯაჭვიც მოქსოვა. სამუშაო რთული იყო, იმაზე რთული ვიდრე წარმოედგინა, მაგრამ ამავე დროს - ძალზე მიმზიდველი და როგორღაც საყვარელიც. მოკლედ, ვეღარ “დაეხსნა“ ლითონს. საათობით იჯდა და ჩაჰკირკიტებდა ფოლადის მავრთულებს, რგოლებს, იქვე გვერდით კი მაგნიტოფონი იყო ჩართული და “ბითლზი“ მღეროდა.

დრო გადიოდა, სიყვარული კი უფრო და უფრო იმატებდა. სიყვარულთან ერთად ინტერესიც იზრდებოდა. თვითონაც ატყობდა თავს - მომძლავრდა და ამიტომ ქართველი მეომრის აღჭურვილობის კომპლექტის დამზადება გადაწყვიტა. მთელი ზაფხული თავაუღებლად მუშაობდა, ყველაზე შრომატევადი ჯაჭვის პერანგის მოქსოვა გამოდგა. ჯაჭვის პერანგში ფოლადის 56000 პატარა რგოლია. საერთოდ პერანგის მოქსოვას 9 კილოგრამი ფოლადი დასჭირდა. პერანგში თითო რგოლი ოთხ რგოლთან არის დაკავშირებული. რგოლები ცივი ჭედვით მზადდება. ორი თვე მოანდომა ჯაჭვის პერანგის მოქსოვას. შემდეგ საფუხრეები და სამკლაურები დაამზადა, ხევსურული ხმალი გამოჭედა თავისი თითბერის ქარქაშით. ნამუშევრით ბევრი დაინტერესდა - სპეციალისტებიც და არასპეციალისტებიც. რაც მთავარია, ყველა მოიხიბლა, სპეციალისტებმა კი მაღალი შეფასება მისცეს ნამუშევარს. ამის დასტურია ამ დღეებში გოჩა ლაღიძისთვის მხატვართა კავშირის ხალხური ოსტატის წოდების მინიჭებაც. ოსტატის ნამუშევრები იგზავნება ავსტრიაში ქართული ხელოვნების გამოფენაზე. ეს საქართველოს კულტურის სამინისტროს ხალხური შემოქმედებისა და კულტსაგანმანათლებო მუშაობის სამეცნიერო-მეთოდური ცენტრის სახვითი ხელოვნების განყოფილების გამგემ, საქართველოს სახალხო მხატვარმა გურამ გაბაშვილმა გვაცნობა. ბატონმა გურამმა ისიც დასძინა, თუ რამ საქებარი სიტყვები არსებობს, არ ვიშურებ ამ ბიჭისთვის. ყველა დედას ვუსურვებ ასეთ შვილს, საოცრად მონდომებულს, მიზანსწრაფულსა და პატრიოტსო.

გოჩა მალე თვითონაც მშობელი გახდება. ალბათ მის შვილებსაც გადაედებათ ნაღდი ქართული ხელოვნების სიყვარული, შეითვისებენ მამის მიერ დაგროვილ ოსტატობასა და გამოცდილებას. იქამდე კი გოჩა კიდევ ბევრის გაკეთებას მოასწრებს. სადაც არის, ინსტიტუტს დაამთავრებს. დამთავრების შემდეგ განაწილებით ვიმუშავებო გვითხრა. გეგმაში აქვს შუა საუკუნეების ევროპელი რაინდების აბჯრის გამოჭედვა, მსოფლიოს ხალხთა იარაღი..

თბილისში ცხოვრობს ერთი ჩვეულებრივი ახალგაზრდა კაცი, რომელსაც ძალიან უნდა, ნამდვილი ქართული ჯავარის ხმალი დაამზადოს, ისეთი, ელიზარაშვილებისა რომ იყო და არაფრით ჩამოუვარდებოდა განთქმულ დამასკურ ხმალს.



წამოდექ გმირო, თორე დაჟანგდების შენი ფარი, ბლაგვ იქცევის შენი ხრმალი!

ჟურნალი "ენა მამული სარწმუნოება",  ზვიად გამსახურდიას საზოგადოება ნიდერლანდებში. 1998/11.

რამოდენიმე ხნის წინ, ნიდერლანდების კულტურულ ცხოვრებაში ადგილი ჰქონდა ერთ ღირსშესანიშნავ მოვლენას. კერძოდ, კრისტი ჰოფმეისტერი თავის სტატიაში “მხოლოდ ამ კაცმა შესძლო ამ საჭურვლის შექმნა“, (“Alleen deze man kon dit harnas namaken, De Volkskrant 15/12/1998) მითითებდა, რომ ათი წლის მანძილზე, წარუმატებლად ეძებდა ნიდერლანდების სამეფოს სამხედრო მუზეუმი დელფტში ოსტატს, რომელიც ჭედვის ტექნიკის სათანადო ცოდნით იქნებოდა აღჭურვილი და პრინცი მაურიცის 1590 წლის დროინდელი რკინის საბრძოლო საჭურვლის ასლს გამოჭედავდა. სტატიის ავტორი აღფრთოვანებით აუწყებდა მკითხველს, რომ “ქართველი გოჩა ლაღიძე აღმოჩნდა სწორედ ის პიროვნება, რომელმაც პრინცი მაურიცის სამხედრო რკინის საჭურვლის ასლი შეასრულა“. ცხრა თვის მუხლჩაუხრელი შემოქმედებითი მუშაობის შედეგად გამოჭედილმა საჭურველმა აღტაცებაში მოიყვანა მთელი ნიდერლანდები. (RTL-5 ის არხით გადაიცა სრული რეპორტაჟი ნამუშევრის მუზეუმისთვის გადაცემის ფაქტთან დაკავშირებით). აოცებდათ ხელოვანის შემოქმედებითი ძალის საიდუმლოება, ამოუწურავი შესაძლებლობანი, ინტუიცია, ისტორიის და შესაბამისი არტისტული მოდის, ადამიანის ანატომიის ცოდნა.

განსაკუთრებული სიამაყის გრძნობას იწვევს უცხოეთში ქართველი ხელოვანის შემოქმედებითი წარმატების თვითმხილველობა. სიხარული ორმაგდება, როდესაც ეს შემოქმედება ქართულ კულტურას არ წყდება და ღირსეულად განაგრძობს სიცოცხლეს მის ფესვებზე, საზრდოობს, ახალ ცხოველმყოფელობას იძენს მისი უკვდავყოფისა და მარადიული გაბრწყინების ლურჯი ოცნებით.
 

ბუნებისაგან მომადლებული ნიჭის წყალობით გოჩა საქართველოში დაეუფლა ჯაჭვის პერანგის ქსოვას, ფარის, ხმლის, ჩაბალახის, ჩაჩქანისა და ჩაფხუტის, საფუხრეების დამზადების ტექნიკას. იგი 1978 წლიდან მუშაობდა ლითონის მხატვრულ დამუშავებაზე. ნიჭიერმა ახალგაზრდამ მთლიანად აღადგინა ხევსური მეომრის საბრძოლო აღკაზმულობა, რის გამოც მას საქართველოში 1988 წელს საქართველოს რესპუბლიკის მხატვართა კავშირის ხალხური ოსტატის წოდება მიენიჭა. საქართველოში გოჩას საჭურვლის ათამდე კომპლექტი, საჭურვლის სხვადასხვა ნაწილები, დაახლოებით ოცი ხევსურული ფარი და ჩაჩქანი აქვს დამზადებული, რაც უდაოდ მისი ნაყოფიერი შემოქმედების დასტურია.

მკითხველისთვის ინტერესმოკლებული არ იქნება, ნიდერლანდებში, ამ საინტერესო ნამუშევრის (პრინცი მაურიცის საჭურველი) შექმნასთან დაკავშირებული ზოგიერთი ნიშანდობლივი დეტალი. 1995 ოქტომბერში გოჩამ ტექსელის ადგილობრივი ხელისუფლების ინიციატივითა და პირადი მიწვევით მონაწილეობა მიიღო ტექსელის საზღვაო მუზეუმის მიერ მოწყობილ გამოფენაში, რომელიც მიეძღვნა “ქართველთა აჯანყებას“ ტექსელზე 1945 წლის აპრილ-ივნისში. გამოფენაზე თავისი ნამუშევარი ხევსურული საჭურვლის სრული ანაკაზმი წარადგინა. ნამუშევარი გამოფენას არა მარტო ზუსტად მოერგო, არამედ უდიდესი ინტერესი გამოიწვია ნიდერლანდების საზოგადოებაში.

ნიდერლანდების პრესა გაოცებული გამოეხმაურა ამ მოვლენას. რეგიონალური გაზეთი ”Helderse Courant” აღნიშნავდა: “ტექსელზე იგი მოვიდა მშვიდობის მოყვარე მიზნებითა და შემართული ხმლით, რომელსაც შუა საკუნეების დროინდელი ქართველი რაინდები ატარებდნენ“. გამოფენამ არაერთი თაყვანისმცემელი შესძინა ქართულ კულტურას, კერძოდ ქართულ ჭედვის ხელოვნებას. სპეციალისტებმა მაღალი შეფასება მისცეს გოჩა ლაღიძის პატრიოტიზმით, ქართველი ერის გმირული ისტორიის ღრმა ცოდნითა და მაღალი პროფესიონალიზმით შესრულებულ ნახელავს. მუზეუმის დირექტორი, ბატონი ბენო ვან ტილბურგი, ზემოთ აღნიშნული გაზეთის პუბლიკაციაში მიუთითებდა:“ეს საბრძოლო კოსტუმი ასკეტური შრომის შედეგია, იგი წარმოადგენს მთიელ ქათველთა შუა საუკუნეების აბჯრის დღევანდელ ინტერპრეტაციას“. გამოფენის დამთავრების შემდეგ, ბატონი ტილბურგის რეკომენდაციითა და უშუალო რჩევით, გოჩა დაუკავშირდა ნიდერლანდების სამეფოს სამხედრო აღჭურვილობის მუზეუმს დელფტში. მისი დიდი ოცნება იყო შეესწავლა ევროპელი რაინდების სამხედრო აღკაზმულობა, მოდელები, ფორმები, დამზადების ტექნიკა და განვითარების ქრონოლოგია. ამ მიზნის მისაღწევად საჭირო იყო უპირველეს ყოვლისა კოლეგებთან, თანამოაზრეებთან, კოლექციონერებთან თანამშრომლობის გზების გამოძებნა და კავშირების დამყარება. ამ თვალსაზრისით დელფტის სამხედრო მუზეუმი პირდაპირ შეესაბამებოდა გოჩას ინტერესებს. აღსანიშნავია რომ ამ მუზეუმში დაცულია შუა საუკუნეების ევროპელი რაინდების საბრძოლო საჭურველი. მუზეუმის დირექტორის სახელზე გოჩას მიერ გაგზავნილ წერილს, რომელშიც აღწერდა თავის შემოქმედებას და გამოთქვამდა სურვილს ამ მუზეუმში ქართული აბჯრის ჩვენების შესახებ, მუზეუმის დირექცია დადებითად გამოეხმაურა. მათ მოიწვიეს მუზეუმის ღია კარის დღე, სადაც გოჩამ აჩვენა ხევსურული აბჯარი და მუზეუმის თხოვნით დემონსტრირება გაუკეთა ჯაჭვის პერანგის დამზადების ტექნიკას. დიდი ინტერესი გამოიწვია მოქლონიანი ჯაჭვის დამზადების ტექნიკამ. აღფრთოვანდნენ ფარეშიანი ჯაჭვის ერთ-ერთი ურთულესი ნიმუშით (ჭედვის ეს ფორმა საქართველოში მეხუთე საუკუნიდან არსებობს). ამგვარი ქსოვის ტექნიკით დამზადებულ ჯაჭვის პერანგში ერთი რგოლი დაკავშირებულია ოთხ რგოლთან, რგოლები ცივი ჭედვის ტექნიკით მზადდება და თვითოეული რგოლი დამოქლონებულია (შეკრულია) პატარა ფარეშით. ნიშანდობლივია ის ფაქტი, რომ საქართველოში, თვითოეული ჯაჭვის რგოლზე ოსტატი საკუთარ ნიშანს დაასვამდა, რაც ნამუშევრის ხარისხის მაჩვენებელი იყო. დიდი ინტერესი გამოიიწვია გოჩას მიერ ჯაჭვის თვითოეულ რგოლზე ქართული წესისამებრ ოსტატის დასმულმა ნიშანმა ლაღიძე.
ქართული ჭედვის ოსტატს რამოდენიმე ხნის წინ სახელოსნოში ვესტუმრე და გავესაუბრე:

- გოჩა, უკვე საკმაოდ ცნობილი გახდა ის ფაქტი, რომ შენ პრინცი მაურიცის 1590 წლის დროინდელი რკინის საბრძოლო საჭურვლის ასლის ავტორი ხართ. თუ შეიძლება მომიყევი როგორ დაიბადა ეს იდეა?
ნიდერლანდების სამეფოს საჭურვლის მუზეუმში ნანახმა რაინდის აბჯრებმა შთამაგონა დამემზადებინა ევროპელი რაინდის საბრძოლო საჭურველი, რაც ჩემი დიდი ხნის ოცნება იყო. იმის გამო, რომ სრული საჭურვლის შექმნა დიდ ფინანსიურ და ორგანიზაციულ სირთულეებთან იყო დაკავშირებული, დავიწყე პატარა მასშტაბის რომანტიულ-ნოსტალგიური მხატვრული მინიატურების დამზადება. მათ შორის: “მთვარის რაინდი“, “შავი რაინდი“, “აივენჰო“, “მარტინი“. ყველა ეს მინიატურა დამზადებულია ფოლადის თხელი ფირფიტების ჭედვის მეთოდით, რომლებიც ერთმანეთზე მორგების პროცესში იხვეწება. მუზეუმის მთავარ კურატორთან ბატონ იან პიტ პაიპესთან შეხვედრის დროს, მას ჩემი ოთხივე რაინდი წარვუდგინე, რომელზედაც დადებითი რეაქციის შედეგი სწორედ პრინც მაურიცის საბრძოლო ასლის შეკვეთა გახლდათ.

- რამ განაპირობა სახელდობრ პრინც მაურიცის სამხედრო საჭურვლის ასლის დამზადების შეკვეთა?
ეს პიროვნება მეტად საინტერესო ფიგურაა ნიდერლანდების ისტორიაში. მეთექვსმეტე საუკუნის ბოლოს მან შექმნა გაწვრთნილი რეგულარული არმია ესპანელი დამპყრობლების წინააღმდეგ საბრძოლველად. აღსანიშნავია მისი ძლევამოსილი გამარჯვება ნიუპორტში (დღევანდელი ბელგიის ტერიტორია) 1600 წელს. პრინცეს მრავალ საბრძოლო აბჯართაგან შემორჩენილია მხოლოდ ერთი, რომელიც 1590 წლით თარიღდება და დაცულია ვენის ხელოვნების ისტორიის მუზეუმში. პროტესტანტმა პრინცმა თავისივე სიცოცხლეში უსახსოვრა ეს აბჯარი ავსტრიის კათოლიკური ეკლესიის ბიშოპს. აბჯარი ამ დროიდან უკვე ძვირფასი სამუზეუმო ექსპონატი გახდა.

- იყო თუ არა მცდელობა ნიდერლანდელების მიერ ამ აბჯრის უკან დაბრუნების შესახებ?
ბატონი იან პიტ პაიპე ამ უნიკალურ ექსპონატზე საუბრის დროს სინანულით აღნიშნავს, რომ ნიდერლანდელები ვერც კი იოცნებებენ ამ განძის უკან დაბრუნებაზე, რამეთუ იგი ავსტრიის ძვირფას სამუზეუმო რელიქვიას წარმოადგენს. ორიგინალი თითქმის ოთხასი წლის მანძილზე, პირველად ათი წლის წინ იმყოფებოდა ნიდერლანდებში დელფტის სამხედრო აღჭურვილობის მუზეუმის მიერ ორგანიზირებულ გამოფენაზე. სწორედ მაშინ დაბადებულა იდეა შექმნილიყო საჭურვლის ასლი. შემდეგში ჩვენ შევიმუშავეთ საჭურვლის დამზადების დეტალური პროექტი.

- რას გვეტყვი ამ პროექტის შესახებ?
პროექტმა პრაქტიკულად მე უდიდესი პასუხისმგებლობა დამაკისრა და გამოგიტყდებით სიამაყის გრძნობაც აღმიძრა. აღსანიშნავია რომ საჭურველი სპეციალურად ჩამოიტანეს ავსტრიიდან დელფტის მუზეუმში ამ დაკვეთის სრულფასოვანი განხორციელებისთვის. პროექტი ითვალისწინებდა ოთხ დამოუკიდებელ ხელშეკრულებას. პირველი ხელშეკრულება ეხებოდა მუზარადის დამზადებას, მეორე - ყელის, მკერდისა და ზურგის აბჯრების დამზადებას. აღსანიშნავია, რომ ორიგინალში საჭურველს ზურგის ნაწილი და მარჯვენა საბრძოლო ხელთათმანის საჩვენებელი თითი დაკარგული ჰქონდა. ვინაიდან შეკვეთა ითვალისწინებდა ზუსტი ასლის გადაღებას, ზემოთ აღნიშნული დეტალები და ნაწილები ასლსაც უნდა ჰკლებოდა. მესამე კონტრაქტით გათვალისწინებული იყო მხრების, მკლავებისა და საბრძოლო ხელთათმანების, ხოლო მეოთხე კონტრაქტი, ფეხის აბჯრების დამზადებას გულისხმობდა.

- გოჩა, ნიდერლანდული პრესა ერთხმად აღნიშნავდა შენს მიერ გაწეულ უდიდეს შრომას. მაგალითად ცენტრალური გაზეთი “De Volkskrant“ გაოცებას ვერ ფარავდა ამ სამუშაოს შესრულებაზე შენს მიერ დახარჯული 1600 საათის გამო.
სამუშაოს ენთუზიაზმით და იმედის გრძნობით მოვკიდე ხელი, მჯეროდა რომ თავს გავართმევდი. შეკვეთაზე მუშაობა მართლაც შრომატევადი იყო. საშუალება მომეცა ორიგინალი საფუძვლიანად შემესწავლა დელფტში. სამუშაო ვიზიტებისთვის მუზეუმში ათი დღე დამჭირდა. 1600 საათი მოვანდომე საჭურვლის სექმნას, ხოლო მოსამზადებელ სამუშაოებს 400-მდე საათი. ინტენსიურად ვიყენებდი შედარების მეთოდს.

- რა ღირსებები გააჩნია პრინცი მაურიცის საჭურველს?
მოგეხსენებათ, რომ ევროპელი რაინდები სხვადასხვა დანიშნულების საჭურველს ატარებდნენ, კერძოდ: საზეიმო, საასპარეზო, საბრძოლო და სხვა. მაურიცის საჭურველს თავისი დამზადების ხარისხით სამეფო საჭურვლის ღირსება გააჩნია. იგი ზედმიწევნით გრაციოზული და ესტეტიურია. როგორც ავღნიშნე ეს აბჯარი საბრძოლო დანიშნულებისაა, მუზარადი და მკერდის ნაწილი ტყვია გაუმტარი იყო. ოსტატის მიერ დამზადებული საჭურველი გადიოდა ტესტირებას მუშკეტის ტყვიის რამოდენიმე მეტრიდან სროლით. როგორც წესი ნატყვიარი აღარ სწორდებოდა, იმ მიზნით, რომ მას ხარისხის ნიშნის დანიშნულება ჰქონოდა. მურიცის საჭურველზე ანალოგიური ტესტირების ნიშნები აღინიშნებოდა. შესაბამისად ასლში ე.წ. ხარისხის ნიშანი გათვალისწინებულია. საჭურველი 169 სხვადასხვა ზომისა და სისქის ფირფიტებისგან შესდგება, რომლებიც ჭედვით ერთმანეთზეა მორგებული და დაახლოებით 600-მდე ნაწილით არის ერთმანეთთან დაკავშირებული. მთელი საჭურველი შიგნიდან ტყავის ღვედებით უკავშირდება ერთმანეთს, რაც საშუალებას აძლევდა რაინდს ბრძოლის დროს მასში მოხერხებულად ეგრძნო თავი. ორიგინალის თავდაპირველი ფერი უცნობია. სავარაუდოა, რომ იგი შავი ან ლურჯი ყოფილიყო. მრავალი სინჯებისა და მოლაპარაკებების შემდეგ გადაწყდა, რომ ასლი მუქ ლურჯად მოელვარებულიყო. მუზარადის კაუჭები, მოქლონები, ქამრის დეტალები მოოქროვილია, რაც აბჯრის ლურჯ ფერს შესანიშნავად ერწყმის. ყოველ დეტალს დაჰყვება ორმაგი გრავირებული ღარი, რომელიც აბჯარს მეტ მხატვრულ ღირებულებას ანიჭებს.

- როგორ მიმდინარეობდა ექსპერტიზის პროცედურა, გადიოდა თუ არა შენი ნამუშევარი პერიოდულ ტესტირებას?
რასაკვირველია, აბჯარი დამზადების პროცესში ტესტირებას გადიოდა. ექსპერტიზის პროცედურა მეტად პასუხსაგები იყო. კონტრაქტიდან გამომდინარე, ექსპერტიზა ეტაპობრივად მიმდინარეობდა. მაგალითად, შესრულებული ნაწილის შეფასების მიზნით ხდებოდა მუზარადის ასლის დადარება ორიგინალთან.

- რა ვადებს ითვალისწინებდა ხელშეკრულება?
კონტრაქტით სამუშაო 1998 წლის აპრილიდან დაიწყო და უნდა დამთავრებულიყო ამავე წლის დეკემბერში. ვადაში ზუსტად ჩავეტიე და 16 დეკემბერს პრინცი მაურიცის საჭურველს “დავემშვიდობე“. მაგრამ ჩემთვის ცნობილია, რომ ნამუშევრის ოფიციალური წარდგინება მოხდება 1999 წლის გაზაფხულზე ნიდერლანდების სამეფო ოჯახის წევრთა თანდასწრებით.

- ამ ოფიციალურ წარდგენას, ბუნებრივია, ოსტატი დაესწრება, მოგეცემა სიტყვით გამოსვლის საშუალება, თუ საიდუმლო არ არის რის თქმას აპირებ ამ ცერემონიალზე?
ეს მოვლენა ჩემთვის დიდი პატივია. სიტყვით გამოსვლისას მინდა მადლიერების გრძნობა გამოვთქვა ჩემთვის მონიჭებული პატივისა გამო, გამომეჭედა პრინცი მაურიცის საბრძოლო აბჯარი. მადლიერებით მოვიხსენიებ ჩემს ქართველ მასწავლებლებს, ჭეშმარიტ მამულიშვილებს, ბატონ კოტე ჩოლოყაშვილს, ბატონ ჯუანშერ ჯურხაძეს, ბატონ გურამ გაბაშვილს, ბატონ თემურ სულხანიშვილს, რომლებმაც მინდა იცოდეს ნიდერლანდების საზოგადოებამ, უდიდესი როლი ითამაშეს ჩემი, როგორც ადამიანის და შემოქმედის ჩამოყალიბებასა და შესაბამისად გმირი პრინცის საჭურვლის გამოჭედვაში.

სახელოსნოში, გოჩას გამოჭედილ ლუარსაბ მეფის სიმბოლურ აბჯარსა და ხევსური მგელიკას თორს ერთის წუთით ქართულ ისტორიულ წარსულში გადავყევართ. უხილავისადმი ვედრებით: “მოჰფინე მას შენი სამოსელი! ნუ მოაკლებ მას ძალას, რათა გარეკოს მან მტრები! აკურთხებდე ნამუშევარს მის ხელთა“. ოსტატს ჰეფესტოს მფარველობის იმედით ვუსურვე შემდგომი შემოქმედებითი წარმატებები. ამ წერილს კი დავასრულებ ნიდერლანდების ცენტრალური გაზეთების “De Volkskrant“ - ისა და “Brabants Dagblad“-ის ერთი მნიშვნელოვანი პასაჟით: “ათი წლის მანძილზე მთელს ნიდერლანდებში არ გამოჩნდა პიროვნება, რომელიც პრინც მაურიცის 1590 წლის დროინდელი საბრძოლო საჭურვლის ბადალს დაამზადებდა“. ეს შესძლო ქართველმა გოჩა ლაღიძემ, რომელიც ისევ ბატონ იან პიტ პაიპეს თქმით: “ჭეშმარიტი პროფესიონალია“.

დოქტორი ნინო გამყრელიძე

 

The first assignments to Georgia under the TRQN II project took place in September-October 2009.

IOM Georgia, Oktober 2009

Gocha Laghidze is an experienced Georgian armourer and restorer currently living in the Netherlands. He was one of the first persons who visited Georgia as part of the TRQN II project. Gocha was hosted by the Georgian National Museum. During his one month assignment, Gocha introduced to the staff of the museum some new techniques used in Europe, and helped the museum with the restoration of several valuable objects kept in its repositories. The restoration included the sword of the King Erekle II, a precious historical relic that required urgent treatment. On 25 September, Gocha Laghidze delivered a presentation in the auditorium of the National Museum where he spoke about his cooperation with the European museums as well as the results of his work in Georgia. The presentation attracted a wide audience and elicited considerable interest among the experts in this field. Gocha’s contribution was received with great appreciation and recognition by the National Museum and other people who had pleasure to work with such a master and a committed supporter of Georgia.

 

Art without borders

The Messenger, Tbilisi, 24 juni 2005, By Nino Kopaleishvili

Georgian goldsmith Gotscha Lagidze is one of those artists who believe that art does not have borders. Having worked on traditional Georgian weapons and armor since he was a teenager, Lagidze reproduced a suit of armor that belonged to Prince Maurits of Nassau in 1998 for the Delft Royal Netherlands Army and Arms Museum. Calling it his "favorite work," Lagidze keeps another masterpiece of Prince Maurits at his delightful Dutch-style house in Roosendaal, in the south of the Netherlands. Lagidze has been living in the Netherlands since 1994 with his wife Lela and three children Giorgi, 17, Lasha, 15, and Sophia, 9. Lagidze has been cooperating with different museums in the Netherlands over the years and in 2003 he made a reproduction of the chain mail of Jan van Schaffelaar, Holland's national hero from the 15th century. "The work on it continued for three-four years. To help raise funds, it was decided to make the armor in the style that St. George dressed. It was important not to violate historical rules," he states.

In 1999 Lagidze received first prize at the international forum in Luxembourg for modern art in steel. "I took my miniature to the forum before it was completed. The event was really important," he said.

In addition to working on different projects Lagidze also teaches at Amsterdam State University. However, he admits there are not many students who are interested in work on steel, mainly for commercial reasons.

"Such things are difficult to do and this art is disappearing gradually," he says. "But it is such an intellectual discipline." Now he plans to try his hand in other fields more available to public. "Now I am designing street lamps which are for the public. The first ten copies will be produced soon," he says.

Chain mail of the famous Georgian King

Earlier this year, Lagidze received an offer from the Georgian playwright Dato Turashvili to design chain mail for a film about Georgia's famous king Davit Aghmashenebeli. "Probably I will travel to Tbilisi. It is important to do it in Tbilisi," he says. "The chain mail of Davit Aghmashenebeli is not on a fresco. That is why I want to do it not only for the movie, but for a museum." His love for designing old war equipment exists hand in hand with his love of Georgian history. He was particularly interested in Khevsurian armor and often traveled to the region to study this equipment in the years 1985-88. "Everything started from my teacher Juansher Jurkhadze, who taught me history," he says.

"Once I had a knife that I made myself. He took it and said it was no good. The next day he presented me with a little sword," he said. Later, Lagidze happened to visit his teacher's home and was amazed at the collection of old Georgian equipments.

"I decided to do steel chain mail and I did it ... probably this man got me on the right track," he adds.

Looking back to his home country

"Georgia is my home country and nothing can change that," says Lagidze, adding, however, that there are many things in Dutch society that he would like to see transferred to Georgia. Lagidze and his family often watch Georgian television channels and search for news on the internet about Georgia. "I am sympathetically disposed to the events taking place in the country now. We are happy about all the good changes happening in my country," he declares. Lagidze, who participated in the two civil wars in the 1990s in Abkhazia and South Ossetia, says that the defeat was the final straw which drove him to leave the country.

"Defeat in Abkhazia was a great disappointment and this became one of the reasons why I left Georgia," he says. "In my opinion there was certainly a mistake as this should not have happened but I do not know how it started."

Several months ago, Lagidze, who is now a citizen of the Netherlands, applied for dual citizenship and hopes to become a citizen of Georgia again.

"I really want to get it, but I am trying not to think what the answer will be," he said.

 

Gotscha Lagidse makes statue of Dutch hero Jan van Schaffelaar 

Exhibition at Nairac Museum in Barneveld, by Drs. Priscilla van Leeuwen. Barneveld, 12 May 2004

Gotscha Lagidse is a Georgian artist and armourer who has been living and working in Holland for the past ten years. He has made a beautiful statue for the 15th century Dutch hero Jan van Schaffelaar. The statue was commanded by the Nairac Museum in Barneveld, a bustling market place in the centre of Holland .

In Dutch history one period – between approximately 1350 and the end of the 15th century – is known as the ‘war between the Hoeken and the Kabeljauwen’ (the Hooks and the Codfishes). Both parties were composed of often changing factions of noblemen and towns in Holland and Zealand. Jan van Schaffelaar was a landowner, a squire of no great importance or wealth. He was probably in the service of Maximilan of Austria, so he belonged to the party of the Kabeljauwen. His small army consisted of about 20 cavalary men. They were instructed to intercept the food transports on their way to the beleaguered town of Utrecht, which was in the hands of the Hoeken. On the sixteenth day of July 1482 a certain number of horsemen, coming from Roosendaal, captured the tower and church of Barneveld. Soldiers form the neighbouring towns of Amersfoort and Nijkerk besieged the church tower were Jan and his men had taken refuge. The soldiers – Hoeken – on the ground demanded that they throw Van Schaffelaar from the tower. To this Jan replied: ‘Beloved men, one day I have to die anyway; I don not want to cause you any trouble’. He climbed onto the battlements of the tower, raised his arms aloft and jumped. He survived the fall but was killed by his enemies.

This minor episode in the long guerrilla warfare was mentioned in a chronicle of that time. His deed of self-sacrifice so spoke to the imagination that during the following centuries he became a well-known hero.

The small museum Nairac is situated in the centre of Barneveld, at the foot of the church tower from which Jan van Schaffelaar leaped to his death. As Jan left nothing behind but the story of his heroic deed the museum has to recreate his story with pictures, weapons from the period or replica’s. The curator wanted to illustrate the story with a type of armour that Jan van Schaffelaar could have worn. As there was no original late 15th century armour available the museum wanted to have a historically correct new armour made.

Through a newspaper article attention was drawn to Georgian-born and raised Gotscha Lagidse. He was already well known in his own country and was now making a name for himself in Holland. He had already made a replica of the armour of  Maurits, prince of Orange, and the head of the new Dutch Republic in the 17th century. The original is in the Museum in Vienna.

As a model for the armour a beautiful painting by Friedrich Herlin, c.1460, was chosen depicting St. George and the dragon. The knight in the painting is wearing a fine example of the best quality armour worn at the time. It is in what is know ‘Italian export’ style. This style of armour was made by Italian armourers, with Germanic and northwest European features incorporated, to suit their clients. This armour style was popular throughout Northern Europe, even as far as England.

Gotscha worked for nearly 2000 hours to hammer and burnish the steel plates into the required form. He had to transform a two-dimensial picture into a three-dimensional object and it took al his long experience as a master- armourer and and artist to do this. The resulting armour is splendid and gives a completely accurate impression of how Jan van Schaffelaar would have looked at the time. It now forms one of the showpieces of the museum exhibition.

 

Show Piece

Exhibition at Bremmer Gallery in Tilburg, Newspaper article (Brabants Dagblad, Visual Art), by A.K. Beekman, 7th September 2000. (translation)

"Picasso is the name of this Ladybird. It is one of my favourite pieces. This name came to me whilst I was making it. So it is more a kind of feeling. It is true that Picasso is my favourite artist. Like me, he has worked in many styles. This ladybird also means a new style for me. Indeed, I have hesitated for a moment if it would be right to call it after Picasso, but when I saw that Citroën Picasso driving around, I knew for sure it would be all right. I love ladybirds. I have a special relationship with nature and the ladybird is the protector of flowers and plants; a very courageous creature.

In 1994 I came to the Netherlands. Georgia is my mother country. There the ladybird is called Chia-Maia. Like ladybird (in Dutch: lieveheersbeestje = creature of our Lord) a very beautiful name. When people in Georgia have lost something they also call out to the ladybirds. Then they help to search for it. As a child I was already in love with them. It is a very beautiful, kind and good creature.

Apart from the ladybird the exhibition also shows suits of armour. I am fascinated by armour — real suits of armour, but a ladybird or a tortoise also has one. All those are visible armours. But I think everything has a suit of armour, sometimes visible and sometimes invisible.

Four years ago for the first time I made a ladybird. Now I have ten in total. They all look different and they all have a different name. For example there is one called "Ladybird on ice". I also used various different materials for these bugs: silver, copper, brass and iron. For Picasso I used iron and silver. It is my favorite, for it is the best one from the series. Also, each one should be better than the last.

The ladybird has been made with much skill, yes. But for me the technique is really of secondary importance. I conceive of a design in my mind and see it before my eyes. Then I just make it."

 

Quality mark

An article from ‘Metaalschrift’, no. 2, 2000. Ed. OOM and O+A, by L.Knoop. (translation)

As a school child Gotscha Lagidse (34) had his fantasies about his motherland Georgia and Persian or Turkish troops, especially about the shining armoury. By order of the Delfts Army Museum Gotscha copied a cavalry suit of armour of prince Maurits.

Gotscha copied Maurits’ suit of armour in his workshop in Den Bosch. When the Army Museum hosted the original from Vienna in 1998, Gotscha came to Delft ten times to measure and photograph all parts of the suit of armour. Then he ordered sheet metal in various thicknesses. Not stainless steel, for that was unknown in the 16th century. But Gotscha did ‘blue’ the steel, with a burner.

Musket bullet: It took a year of thinking and working to the millimetre, but Gotscha forged a perfect replica. RTL5 filmed how Gotscha finally connected the 169 parts with hinges. In the Army Museum you will automatically meet the double of Maurits’ suit of armour: in the collection concerning the Eighty Years War (1568-1648). Like his father William of Orange, Maurits fought against Spain but he became known mostly as a military reformer. He changed troops of raw hirelings into a proper professional army.

Maurits was not very tall, as is shown by his suit of armour. Remarkable also are the missing right index finger and back plate: just like the original. At the height of the belly flickers the dent of a bullet. A murderous attack on Maurits? Not at all. This small point just guarantees that it was a fighters’ suit of armour, not a decorative piece. Gotscha did indeed add this ‘quality mark’, but not with a musket.

Most classical: Gotscha was fourteen years old, when he made his first helmet. After this he learned the art of gold and silver smithing. "I looked around in workshops to see how it was done." Gotscha had good eyes, for in the Netherlands there is no better weapon smith to be found. What does he do at the moment? I have made a miniature suit of armour. Out of iron, the oldest material!"

 

Knight’s armour from the hands of a Georgian blacksmith Gotscha Lagidse

An article from "Hephaistos", 5 June 1999

In an improvised workshop he produced the replica of a suit of armour last year, which had been worn by Prince Maurits of Nassau 400 years ago. The original can be seen in the Art-History Museum in Vienna. On the initiative of Gotscha Lagidse this work was commissioned by the main curator of the Army and Weapon Museum in Delft Jan Piet Puype.

The detail measurement of the original suit of armour on loan in Delft and the production of templates and models took 400 working hours alone. The actual production of the armour took 1,5000 working hours. The past of the suit of armour weighing 40 kilograms (88 lbs.) at 168 centimeters (62.2 in.) were hammered from plates of one to three millimeters (.39 to 1.18 in.). After comparison of the original, the finishing touches and the bluing with the flame were done.

Gotscha Lagidse worked with "cold" techniques predominantly, in some cases heating was done by flame, and 800 fastening units, rings, et cetera, were used.

His passion for the production of knights’ armour started during the schooldays of Gotscha Lagidse already when a history teacher awakened his enthusiasm for knighthood. With the help of this teacher, he produced his first work, a Georgian helmet.

 

The experiences of a weapon smith

Newspaper article (Delftse Courant), 16th January 1999. (translation)

In the Netherlands Lagidse came into contact with the circle of artist-blacksmiths and soon they became aware of his talent. "I was granted to help with an exhibition in the Maritime Museum of Texel," says the 33-year-old Lagidse. "The director of the museum advised me to visit the Army Museum in Delft. I wrote them a letter and on an open day I went along with some work. Later I received a reply with the request whether I would like to make the suit of armour of prince Maurits."

Chief curator J. Puype from the Army Museum was immediately enthusiastic about the skills of Lagidse. "For about ten years we have been wishing to have a replica made of the armour of prince Maurits, but we could not find the right smith. I had contact with the Dutch Guild of artist-blacksmiths, but nobody seemed suitable to execute this order. When I saw the work of Lagidse I knew he was our man and now, afterwards, I can say he is the best one I know."

The former military garage of Den Bosch was made into a smithy for Lagidse. The anvil he received from the Delfts museum, the other tools were a gift from a rich collector of suits of armour.

The period between receiving the order and the delivery of the suit of armour has been a hard time for Lagidse. Not so much bodily, as well as spiritually. For the order he received was quite something. "I had never made such a large European suit of armour. I mainly made miniature suits of armour," he says. "I started very enthusiastically, but after a while that diminished. I had also other things to think about. When it became very difficult I called a monk that I know, he helped me to calm down again. Once I had finished one hand of the suit of armour and saw that it was good, I regained my zeal. I ordered myself to work and so I did. Sometimes eleven or twelve hours a day."

Lagidse says he has felt inspired by the contact with the curator of the Army Museum. He looks at the photograph of Puype that hangs on the wall of the smithy above his desk. "Every three days we called one another to discuss the progress. It seemed as if there existed a sort of telepathy between us. I think he is planning to write a book about the creation of the suit of armour." Looking back Lagidse sees this whole period as a miracle, a fairy tale. "That I came here from Georgia and somehow came into contact with Mr. Puype I do not call chance. It has come from above. That I managed to finish it all in time and could deliver the suit in time to the Museum has to be the work of God. I still consider it unbelievable," Lagidse says in his improvised smithy. "For me it was a fairly tale. Once the suit of armour had gone, I felt very sad, for I missed it."

Lagidse obviously has deep love for his work. He takes a book about ‘Old Masters’ and opens it. He shows an etching of the workshop of Michelangelo. "Look, what a beautiful workshop he already had then, I would like to have something like that at some point. You see those beautiful clothes Michelangelo is wearing. He is aware that he is a great master. We are magicians," he jokes. But he is serious. Now the tale of the suit of armour is over, he would prefer to carry on immediately with the next fairy tale. He has received many orders already, in Europe, but also in America. He would prefer to go on with free art works. "But at the moment one cannot live so well from that as from the suits of armour."

 

Gotscha Lagidse forges culture into art

By Bernard de Haas, journalist

Gotscha Lagidse is a sculptor from Georgia, the fatherland of iron and bronze, where the art of metal has always been highly respected.

Georgia lies between the Caspian Sea and the Black Sea on the northern border of Iran, areas which for centuries have been claimed by different peoples: Persians, Turks, Russians and (in the twentieth century) Germans.

The Georgian desire for freedom and their militant history brought about the development of a rich culture. Until the nineteenth century each family still had its own complete suit of armour on the wall. Metal is part of the culture of this country.

An enthusiastic teacher fanned the interest of the young Gotscha in historical weapons and armoury. With his inborn talents, knowledge and practical experience grew into a veritable passion for suits of armour, swords and mail coats. At a young age he restored the old armour of his family. By working with and restoring old armours he learned the art of metal. During his studies at the technical university he acquired the title People’s Arts of Georgia. By now Gotscha is recognized both in Georgia and in Europe as one of the most important experts on armour and weaponry.

Gotscha makes striking miniatures of knights in armour, but he can also create suits of armour, helmets and mail coats in full size. He loves most to work for museums that take care of old armour. In 1998 Gotscha completed a replica suit or armour, after the original personal cavalry armour of Prince Maurits, as ordered by the Dutch Army Museum. The famous ‘stadhouder’ (governor) had this suit of armour made in 1590 – 1595. In this period an improved kind of cavalry armour had just been developed. This only remaining suit of armour of the prince is one of the few authentic suits of armour that have been conserved. It is a real fighter’s armour, sober and light (only forty kilos), in which the rider could easily move.

The original suit of armour, made in the Netherlands, was given by Maurits to, of all people, the Roman Catholic archduke Ferdinand of Tyrol. Ferdinand was an avid collector of weaponry and armour and in 1601 he published a catalogue of his collection. Maurits’ suit of armour is also mentioned in here. Apparently, despite the Dutch enmity towards the Spanish king Philip II, the protestant Maurits did not feel troubled about a friendship with the Roman Catholic potentate of Vienna.

In 1998 it was 350 years since the Treaty of Munster ended the ‘Eighty Years War’. The Army Museum placed the suit of armour in an exhibition about the struggle, the tactics and the weapons in this war. It may be that the schoolbooks praise Maurits too highly as a strategist but the great achievement of the prince lies in the training of his armies, until every manoeuvre could be executed faultlessly as by one man, following the example of the Roman legions in the high days of the Roman Empire.

Gotscha is one or the four or five weapon smiths in Europe that is able to make a historically correct full-size copy of such a suit of armour as that of Maurits. In Georgia Gotscha has worked for museums and private people, but he also worked for the studio of Tsereteli, the man who designed the monument for the building of the United Nations. In Georgia, because of the history of the country, people are above all interested in Gotscha’s exceptional skills as a forger of suits of armour. For a complete mail coat, of which Georgia knows seven different kinds, he connects day after day, for months, little hand forged iron rings into one another, closing each by forging the ends together.

In 1996 the Maritime Museum on Texel organized a memorial of the Georgian rebellion against the German occupation of the island. Gotscha exhibited a complete full-size suit of armour there. During World War II the Georgians originally chose the side of Germany against the Russians that were occupying Georgia. Georgians came to the island of Texel with the German armies. But there emerged an understanding between the militant Georgians, that had fought to keep their freedom from foreign occupation for so many centuries, and the freedom-loving people of Texel. Eight hundred Georgians rebelled against three thousand German occupiers. 476 Georgians are buried on Texel at a special honorary burial site.

Apart from weaponry and armour Gotscha shows his artistic gifts in images and sculptures. He has already exhibited his work in Austria. In The Netherlands his work has be exhibited in various places. His sculptures are characterized by a certain lightness. Though made of iron, silver and copper his Ladybirds give the impression to be ready to fly away at any moment. Iron flowers perfectly balanced turn lively towards the sun. Saint Nino (or Nina) is the patron saint of Georgia. She made a cross of vine branches. This gave the Georgian crosses their slightly hanging arms. Gotscha makes Georgian crosses mostly from iron, but also from silver for an altar, or smaller, to be worn on a chain.

For the ‘Father of the Smith’s Art’ professor Alfred Habermann, Gotscha made a chain of forged rings, on each ring the name of the professor, and on the other side the name of the professor’s wife. Habermann is professor of the European Center for the Preservation of Monuments and Restoration in Venice, without doubt the most important institute in this field.

Gotscha’s work is remarkable because of his exceptional artistic ability, craftsmanship and specialized knowledge, his care for detail without exaggeration, his highly demanding attitude towards finish, and mostly by his outstanding art. "… I do not draw so much beforehand," he says. "I bring the forms out of the metal as I feel them, without much measuring over and over again. In this way it does happen that pieces are left which cannot be used for anything anymore. Strictly speaking this should not be so, but well, it is just my way of working."

 

Only this man could copy this suit of armour

Newspaper article (De Volkskrant), by Christie Hoofmeester, 15th December 1998. (translation)

For ten years the Royal Dutch Army and Arms Museum in Delft searched without success for a smith with sufficient skills to make a copy of the iron suit of armour of prince Maurits from 1590, until G. Lagidse showed himself to be the right man, during an open day of the museum. This Friday his work will be in the museum.

In his smithy in Den Bosch Lagidse is working with the last leg piece, after 1600 working hours. Hanging on the wall are two mail shirts, helmets and countless photographs of the original armour, which stands in Vienna. The gilded rivets, the 169 parts, the dent in the breast plate, even the fact of the missing back plate and right index finger: Lagidse has copied everything unto perfection.

He has hardly had a chance to study the original. Nevertheless, the making of suits of armour was his dream. "A suit of armour is the symbol of the power of a nation. From when I was only 14 years old I have occupied myself with warmongery. Dutch suits of armour from the sixteenth and seventeenth century are very famous and graceful."

Chief curator J. Puype from the Army Museum: "In the whole of Europe I know nobody who is good at smith’s work as well as having such perfect style anatomically. In Georgia people have made suits of armour into the beginning of this century. Lagidse is more than just a tin cutter."

About the suit of armour that will be exhibited in the Army Museum from January onwards, Lagidse did not worry so much. Only one day in the 1½ years he worked on the metal suit has he doubted if it would come out well. "It was exiting work," he says. "Especially the making of the helmet." The forms of this had to be very precise. "I was occupied with it every day, often started at six o’clock in the morning. And whilst you are working, you do not have to think about it all the time."

Lagidse would rather not think too much about the future. "I wish to be only positive about that. I am a Georgian artist and I would like to become a Dutch artist as well. I would prefer to make autonomous work, in silver or bronze."

 

Before it goes I will breathe life into it

Georgian artist makes replica of the suit of armour of prince Maurits, Newspaper article (Brabants Dagblad), by Mary van Erp, 12th December 2002. (translation)

He worked on it for months, as if driven by a mysterious force, sometimes continuously for weeks on end. Now it is nearly finished, the replica of the cavalry suit of armour that was worn by prince Maurits around 1590. In the workshop of Gotscha Lagidse (33) it stands robust and stately on its base. As if it could walk away any minute.

Gotscha comes from Georgia. When still young he became fascinated by the Medieval armours from Asia and Europe. For a hobby he started to copy them and later took to restoration as well. In this way Gotscha became known and he decided to specialize in the art of smiths work.

On the wall of his workshop hang two mail coats, complete with shield, headdress, weapon gloves and sword. The armour is finished to the tiniest detail. The small rings that form the "knitted pattern" of the mail coat have been connected by means of small holes and nails. A gigantic amount of work for which, apart from craftsmanship, a more than usual amount of patience is necessary. "After visits to museums, the odd exhibition and the sending around of photographs I became somewhat known in the Netherlands," says Gotscha. "During the open day of the Royal Dutch Army and Arms Museum in Delft I came into contact with the main curator Jan-Piet Puype and that brought about this order." For eight months Gotscha worked almost incessantly on his masterpiece. "I knew I could do it, though I had never tried it before," he says proudly. "I was continuously aware of the fact that once upon a time someone else like me had done what I was doing now and that made it very special."

The specialization of which Gotscha is master, is becoming very rare. According to Puype in the Netherlands there is no longer anyone who is capable of this. "It has always been my dream to have the armour of prince Maurits here in our museum. But it could never be the original. That is in Vienna and is only lent out occasionally. So when the opportunity came, we agreed to it."

Gotscha has made serious study of the original suit of armour when it was exhibited in the Netherlands. With white gloves and under observation by two cameras he took careful measurements of all 169 parts. The replica is in no way different from the original, which misses the back plate. Also its ‘mark of quality’, the dent from a musket in the breastplate, has been put into it. When all the gilded rivets are in place and the double chiseled lines along the edges have been added, the suit will be ready.

Meanwhile he has become almost one with his piece of work. It will be difficult for him to have to part with it next week. "They’d better take it away quickly then, but before it goes I will breathe life into it". After this Gotscha wants to leave the making of weaponry for a little while. His next piece will be a ladybird with silver wings. "And preferably in a workshop with living fire."

 

https://nl.wikipedia.org/wiki/Gotscha_Lagidse

https://en.wikipedia.org/wiki/Gocha_Laghidze

https://www.homofaber.com/en/discover/gotscha-lagidse-metalworking-netherlands

 

karibWe

karibWe

Gotscha Lagidse

biografia

saWurveli

saWurveli

sakraluri namuSevrebi

sakraluri

liTonis plastika

plastika

sarestavracio samuSaoebi

 restavracia

proeqtebi

proeqtebi